Piraye Erdem (ACI’80)

SEV YÖNETİM KURULU BAŞKANI

Değerli mezunlarımız,
Hayatta karşımıza pek çok zorluk çıkabiliyor. Bu zorlukları ancak dayanışmayla aşabiliriz. Şubat ayında ülkemizde meydana gelen ve geniş bir coğrafyada yıkıma yol açan depremlerdeki kayıplarımızın acısını derinden hissettik. Bizler, depremlerin meydana geldiği ilk andan itibaren yaraları el birliğiyle sararak birlikte ayağa kalkacağımıza inandık. Bu süreçte gerek bölgedeki gerekse dünyanın öbür ucundaki mezunlarımız yardım ellerini uzattı. Vakfımız, okullarımız, kurumlarımız, mezun derneklerimiz, çalışanlarımız, öğretmenlerimiz, öğrencilerimiz, velilerimiz ve mezunlarımız, tüm imkânlarını seferber ederek, arama kurtarma ekiplerine destek olmak, depremzedelerin acil ihtiyaçlarını karşılamak, sahra hastaneleri, aşevleri kurmak için var güçleriyle çalıştı. Aradan geçen ayların ardından da mevcut ihtiyaçları karşılaşmak için ellerinden geleni yapıyorlar.

Mezunlarımızın dayanışma ruhunun ve topluma hizmet anlayışının gücüne bir kere daha tanık olduk. SEV olarak özellikle depremden etkilenen çocuk ve gençlerimizin eğitim hayatlarına destek olmak için “SEV Afet Bağış Hesabı”nı oluşturduk. Oluşturduğumuz bu kaynakla afet bölgesindeki okulların yeniden yapımı, tamiratı, güçlendirilmesi, eğitim bursu, eğitim araçlarının temini, pedagojik destek, öğretmen eğitimleri başlıklarında ihtiyaçlara yönelik projeler hazırlıyoruz. Depremzede çocuklarımızın sadece acil ihtiyaçlarının karşılanmasının ötesinde, desteğimizle hayatları boyunca yanlarında olduğumuzu hissedecekleri çalışmalar yapacağız. Ayrıca Redhouse yayınevimizle yüzlerce çocuk kitabını depremzedelerle buluşturduk ve “SEV Hediye Kitap Kampanyası”nı oluşturduk. Kampanya kapsamında AÇEV ve TEGV ile iş birliği yaparak, bağışlarla bölgeye 10 binden fazla çocuk kitabı göndermeyi hedefledik. Bu hedefi kısa bir sürede tamamladık. Bölgede iyi bir geleceğin inşası için imkânlarını seferber eden tüm paydaşlarımızın desteği sayesinde hedeflenen rakamın üzerine çıkmanın mutluluğunu yaşıyoruz.

Connect'in bu sayısında, mezunlarımızın deprem sonrası yardım çabalarına, afet bölgesinde yaşananlara, tanıklıklara, neler yapıldığına ve nelerin yapılması gerektiğine yer vermek istedik. Doğal afetlerin ülkemizde böylesi büyük yıkımlara yol açmaması için nasıl kentler kurmamız gerektiği konusunu uzman mezunlarımıza danıştık. Mezunlarımızın bazıları bölgeye giderek, bazıları ise dünyanın çeşitli ülkelerinden çevrim içi destek verdi. Psikolog mezunlarımıza deprem sonrasında çocuklar ve yetişkinlere yönelik neler yapılabileceğini sorduk. Doğa olaylarının afetlere dönüşmediği dirençli kentleri nasıl inşa etmeliyiz? Afetlere nasıl hazırlanmalıyız? Yaşadığımız bu afet sonrası neleri değiştirmeliyiz? Tüm bu soruları şehir planlamada dünyanın önde gelen kurum ve üniversitelerinde görev yapan uzman mezunlarımızla ele almaya çalıştık. Bu özel sayımızın, gelecekte afetlerin böylesi büyük yıkımlara yol açmaması için yapmamız gerekenleri hatırlatan ortak bir hafıza olmasını istedik.

150 yıllık köklü geçmişe sahip okullarımızda, en önemli değerlerimizden biri insana ve topluma katkı sunmaktır. Deprem sonrasında kurumlarımızın ve mezunlarımızın değerlerimiz doğrultusunda gösterdiği bu büyük çaba ve dayanışmayla ne kadar gurur duysak azdır. Depolarda günlerce elden ele koli taşıyan, enkazlarda insanların yardımına koşan, kurdukları seyyar mutfaklarda bir kap sıcak yemek vermek için günlerce ayakta duran, TAC kampüsünde depremzedeleri misafir eden, çocuklara psikolojik destek vermek için bölgeye giden, sahra hastanesi kurmak için yurt dışından koşup gelen ve yeni yaşam alanları inşa eden SEV Ailesinin bu müthiş üyelerine teşekkür ediyorum. Böylesi bir topluluğun parçası olmaktan kıvanç duyuyorum.

6 Şubat depremleri hepimizi derinden etkiledi. Yaşadığımız büyük can kayıpları ve yıkımın açtığı yaraları yine dayanışmanın gücüyle hep birlikte saracağız.

13 Yaraları sarmak uzun zaman alacak
Mine Dedekoca (UAA’99)

14 Dayanışmaya devam... Aylin Başakın (ACI‘83)

15 Başkalarının acısını duyabiliyorsan, insansın...
Mehmet Özel (TAC‘90)

16 “To do” hâlinden “to be” hâline geçilmeli
Nil Ertürk (ACI’08)

20 “Ben bugün bir canı daha yaşattım” diyebilmek
Müge Sakıcı Cox (ACI’83)

22 Sinema çadırları, Mavi Kuşlar Antakya’da
Fırat Yücel (ACI’97)

24 Vicdan sahibi herkes etrafına bir şekilde dokunur
Dobrinka Cidrof (UAA’83)

26 Bilginin gücünü insanlık için kullanmak!
Zeynep Karagöz (UAA’94)

29 Deprem bölgesinde sağlık hizmetleri
Gül Yurtsever Ergör (ACI’81)

32 Dayanışmanın gücü, Bir + Bir = Üç
Derya Toros (ACI’09)

34 Çocuklar bir an evvel okula dönmeli Dr. Emel Uysal

36 Değişmeyen tek ihtiyaç vereceğimiz destektir
Sibel Gülgönen Özer (UAA’88)

40 Çocuklar hayatı yetişkinlerin yansıttığı biçimde yaşar
Şeniz Pamuk (UAA’81)

42 Depreme dayanıklılık sistemin çözmesi gereken bir olgu
Prof. Dr. Güney Olgun (TAC’89)

46 İstersek daha güvenli ve doğa dostu şehirler yaratabiliriz
Sera Tolgay (UAA’10)

50 Yeniden inşa katılımcı bir anlayışla yapılmalı
Hayrettin Günç (UAA’07)

52 Sürdürülebilirlik ve deprem
Elif Özkul Gökmen (TAC’91)

56 Deprem ve mühendislik ahlâkı
Ülkün Tansel (TAO’57 / TAC’60)

GÜNDEMDEKİLER

60 Vakfımıza hizmet etmek bir vefa borcu
Sait Tosyalı (TAC’75)

66 Alzheimer ile mücadelenin
küresel lideri
Prof. Dr. Nilüfer Ertekin Taner
(ACI’89)

70 “Minerva’nın baykuşu
alacakaranlıkta uçmaya başlar!”
Çiğdem Çımrın (ACI’04)

NESİLDEN NESİLE

78 75 yıllık bir değer...
Zuhal Yaşar (ACI’48)

KÜLTÜR SANAT

82 Sanat dünyası için yeni bir soluk
Haydar Can Taygun (UAA’07)

ZOR GÜNLERİ

DAYANIŞMANIN

GÜCÜYLE

AŞACAĞIZ

6 Şubat 2023 gününe derin bir acıyla uyandık. Sabahın daha ilk saatlerinde, 4.17’de, Kahramanmaraş merkezli devasa uzunlukta bir fayın kırılmasıyla 7,7 büyüklüğünde bir depremle sarsıldık. Bundan 10 saat kadar sonra ise 7,6 büyüklüğünde ikinci bir deprem yaşadık. Bu iki güçlü deprem başta Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman olmak üzere Adana, Osmaniye, Kilis, Gaziantep, Malatya, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Elazığ gibi şehir merkezleri ve onlarca yerleşim yerinde çok büyük bir yıkıma yol açtı. 50 binin üzerinde can kaybı, 200 bine yakın yaralı ve 300 bine yakın konutun yıkılmasına ya da ağır hasar almasına neden oldu. Bölgede adeta artçı deprem fırtınası yaşanırken 20 Şubat’ta Hatay’da 6,4 büyüklüğünde bir deprem daha meydana geldi. O günden bugüne bölge, aralarında büyüklüğü 6’yı aşanların olduğu on binlerce artçı depremle sarsılmaya devam ediyor.

Türkiye tarihinde kayıtlara geçen en yüksek can kaybının yaşandığı 1939’daki Erzincan depremi ve 1999’da yaşanan Gölcük-Düzce depremlerinin boyutlarını aşarak ülkemizin en büyük doğal afeti olan Kahramanmaraş depremlerinin hemen ardından toplumun her kesiminden vatandaşımız, kurtarma ve yardım için bölgeye adeta akın etti. Depremin hemen ardından bölgeyle iletişim köprüsü kurup jeneratörden battaniyeye, ilaçtan gıdaya, çadırdan giyime acil ihtiyaçları ulaştıran mezunlarımız ve kurumlarımızla ne kadar gurur duysak azdır.

Connect dergisi olarak bu özel sayımızda depremin hemen ardından dayanışmanın en güzel örneklerini veren mezunlarımızın çalışmalarına ve bölgedeki tanıklıklarına yer vermek istedik. Daha ilk andan itibaren yardım için gece gündüz çalışan Mezun Derneklerimiz, acil ihtiyaç yardımlarının ardından çadır, konteyner tedariki gibi yardım ve destek çalışmalarına devam ediyorlar. Sağlık ve Eğitim Vakfının depremden zarar gören gençlerin ve çocukların eğitimine destek vermek için oluşturduğu SEV Afet Bağış Hesabı ile topladığı bağışlarla, afet bölgesindeki okulların yapımı, tamiratı, güçlendirilmesi, eğitim bursu, eğitim araçlarının temini, pedagojik destek, öğretmen eğitimleri gibi ihtiyaçlara yönelik projeler yürütülüyor.

Bölgeye giderek çalışan uzman mezunlarımıza deprem sonrasında çocuklar ve yetişkinlere yönelik halk sağlığı ve psikolojik destek açısından neler yapılabileceğini sorduk. Doğa olaylarının afetlere dönüşmediği dirençli kentleri nasıl inşa etmeliyiz, afetlere nasıl hazırlanmalıyız, bu yaşadığımız afet sonrası neleri değiştirmeliyiz? Tüm bu soruları uzman mezunlarımızla ele almaya çalıştık.

1999 yılında büyük bir afet yaşamamıza rağmen maalesef can kaybını engelleyebilecekken böylesi bir yıkımla daha karşı karşıyayız. Şimdi önce yaraların sarılması için güçlü bir dayanışma ve yardımlaşma gerekiyor. İnsanlarımızın bedenen ve ruhen iyileşmesinden çadır ve konteyner gibi geçici barınma sorunlarına, kentlerin yeniden inşa edilmesinden göçlerin getirdiği sorunların giderilmesine, kültürel mirasın korunmasından kentlerin ekonomik ve sosyal olarak yeniden ayağa kalkmasına kadar belki on yıllarca sürecek uzun ve zorlu bir mücadele var önümüzde... Ancak kentlerimizi, doğaya saygı duyarak ve bilimin ışığında inşa edebilirsek afetlerin böylesi yıkıcı etkileriyle karşılaşmayacağımızı unutmamalıyız.

MİNE DEDEKOCA (UAA’99)

UAA MEZUNLAR DERNEĞİ BAŞKANI

YARALARI SARMAK

UZUN ZAMAN ALACAK

6 Şubat sabahı Kahramanmaraş merkezli depreme uyandığımızda yıkımın bu kadar büyük olduğunu hayal bile edemiyorduk. Henüz nasıl bir yardımda bulunacağımız konusunda bir fikrimiz yoktu, ancak hava şartlarının da çok kötü olmasından dolayı bot-mont-bereden oluşan bir set satın alarak İhtiyaç Haritası’nın Hatay’a çıkmak üzere yardım malzemeleri topladığı Ataşehir DasDas’taki deposuna ürünleri teslim ettik.

İlerleyen saatlerde gerçekleşen ikinci depremle birlikte yıkımın boyutu daha da arttı. Okul Aile Birliği-Mezunlar Derneği-Öğrenci Birliği ve okul yönetimimizle güçlerimizi birleştirdik ve acil ihtiyaç listesini hazırlayarak camiamıza bir duyuru yaptık. Bu duyuru o kadar yankı uyandırdı ki diğer okullardan ve bireylerden de bizim okulumuza yardım malzemeleri gelmeye başladı. Bu süre boyunca topladığımız yardım malzemeleriyle 1 tır Gaziantep köylerine, toplam 2,5 ton tonluk 3 kamyon ve 3 tır Hatay merkez, Hassa, Kırıkhan ve Samandağ Bölgelerine, 1 tır Kahramanmaraş Oniki Şubat ve Elbistan ilçelerine teslim edildi. Yardım malzemelerinin temini, tasnif edilmesi, araçların bulunması ve organize edilmesi, malzemelerin araçlara yüklenmesi süreçlerinde inanılmaz güzel bir uyum içinde çalıştık.

Ayrıca 1 adet konteyneri ve beyaz eşyaları mezun sınıflarımız tarafından karşılanmış olan 7 adet tuvalet ve 1 adet çamaşırhane kurulumu da mezunumuz Naim Kaan Aydın (UAA’18) tarafından Hatay’da yapıldı. Tuvalet ve çamaşırhanelerin nakliyesiyle birlikte gönderdiğimiz çadırlar, sobalar, ısıtıcılar, battaniyeler, iç çamaşırı ve erzak da Hatay’ın Arsuz ve Hassa ilçelerine ulaştırıldı.

Bu ihtiyaçların karşılanması için tüm mezunlarımız canla başla çalıştılar. İletişimin daha hızlı ve kolay olması için Afet Koordinasyon WhatsApp grubunu da hayata geçirdik. Böylece bize farklı kanallardan gelen ihtiyaçları kendi imkânlarımızla karşılamak üzere bir mini kriz masası kurmuş olduk. Bu grubun en aktif kullanıcılarından Dobrinka Cidrof (UAA’83) sayesinde deprem bölgesinde mağdur olmuş üreticilerin ellerindeki ürünlerin son kullanıcılara ulaşmasını sağladık.

Akut yardımların ardından bölgede kalıcı olacak bir yardım kampanyasının planlamasını yapmaya başladık. Bunu gerçekleştirebilmek için de İhtiyaç Haritasını kendimize iş ortağı olarak seçtik. Antakya Expo karşısında İhtiyaç Haritası’na tahsis edilen konteyner kent bölgesi için konteyner almaya karar verdik. Mezunlarımız bu noktada muhteşem bir birliktelik içinde hareket ederek tam 33 barınma ve 1 eğitim konteynerinin alınması için gerekli bağışı yaptılar. Ayrıca Okul Aile Birliğimiz de 1 adet eğitim konteynerini bizim alanımız için bağışladı. 31 Mayıs itibarıyla tüm konteynerlerimiz yerlerine yerleşti. Şimdi de elimizdeki kaynaklarla konteynerlerimizin içlerini döşeme aşamasına geçiyoruz.

Depremden etkilenen bölgelerimizdeki hasar o kadar büyük ki, bu yaraları sarmak uzun bir zaman alacak. Bundan sonraki dönem için İhtiyaç Haritası ve SEV Kaynak Geliştirme Departmanı ile eğitim alanında da çalışmalar yapmaya devam edeceğiz.

Bu süreçteki desteklerinden dolayı öğretmenlerimiz ve okul yönetimimize, öğrencilerimize, mezunlarımıza, okul aile birliğimize çok teşekkür ederim. Bu birliktelik sayesinde etki alanı geniş yardımlar yapabildik.

AYLİN BAŞAKIN (ACI’83)

İZMİR AMERİKAN KOLEJİNDE YETİŞENLER DERNEĞİ BAŞKANI

Dayanışmaya

devam...

Ülkemizde büyük bir deprem yıkımına daha tanık olduk. Kayıplarımızın acısını derinden yaşadık. Yıkımın yaşanmasının hemen ardından mezunlarımızla sınıflar bazında bir araya gelerek maddi ve ayni yardım için harekete geçtik.

Daha ilk günden 6 Şubat depremlerinin etkilerini derinden yaşayan ve bölgeye yakın TAC Mezunlar Derneği ile iletişim kurarak onların sahadan saptadıkları acil ihtiyaçları sağlamaya çalıştık. Doktor bir velimizin önderliğinde İskenderun Devlet Hastanesine elektrikli battaniye ve oksijen tüpü başlığı için destek verdik. İzmir’de ikamet edecek depremzedeler için eşya ve kira yardımı yaptık. Depremin hemen ardından acil ihtiyaçların dışında 8 Mart Dünya Kadınlar Günü kapsamında İzmir’de bir tesiste kalan depremzede kadınlara mezunlarımız ve velilerimizin desteğiyle hijyen malzemesi, temizlik ürünleri ve başka malzemeler götürdük. Aynı gün ACI yemekhane sorumlusu Veysi Bey yemek ikram etti. Beraber güzel bir gün geçirdik. 23 Nisan kapsamında başka bir tesiste kalan depremzede çocuklara kitap, kırtasiye ve oyuncak götürdük. Yine Veysi Bey’in ikramlarıyla çocuklarla birlikte olduk. Bazı öğrencilere eğitimlerine destek olmak için tablet bilgisayar alındı. Deprem bölgesinde gönüllü çalışan bir mezunumuzdan hasta bezine ihtiyaç olduğunu öğrendik. Yüklü bir miktarda destek sağladık. Özellikle yurt dışından arayan ve maddi yardım yapmak isteyen mezunlarımızı Vakfımızın bağış kampanyasına yönlendirdik.

İhtiyaçlar doğrultusunda elimizden geldiğince yardımlara devam edeceğiz. Üniversite öğrencileri için aylık burs ve kira yardımları mezun sınıfları bazında devam ediyor. Mezunlarımız yardımlar konusunda büyük bir dayanışma gösterdiler. İhtiyaçların sağlanması konusunda çok hızlı organize oldular. Kendilerine çok teşekkür ediyoruz. Eminiz ki mezunlarımız bizim bilmediğimiz daha birçok konuda destek verdiler. ACI’ın “Enter to Learn Depart to Serve” ilkesiyle hareket ederek daha fazlasını yapmaya çalışacağız. Yaraların sarılacağı bu uzun süreçte ellerimiz her zaman depremzedelerin üzerinde olmaya devam edecek.

MEHMET ÖZEL (TAC’90)

TAC MEZUNLAR DERNEĞİ BAŞKANI

BAŞKALARININ ACISINI

DUYABİLİYORSAN,

İNSANSIN...

Değerli TAC Ailem, sözlerime tüm ülkemizi yasa boğan deprem felaketinde kaybettiğimiz Levent Tosyalı (TAC’82) abimi ve Ayşe İdil Çakmak (TAC’00) kardeşimi anarak başlamak istiyorum. Maalesef camiamız iki çok değerli üyesini tüm Türkiye’yi yasa boğan deprem felaketinde kaybetti. Çok üzüntülüyüz. Ağabeyim ve kardeşimle birlikte depremde hayatını kaybeden tüm insanlarımıza Allah’tan rahmet ve yakınlarına sabırlar diliyorum. Huzur içinde uyusunlar.

Çok acı ama bu depremle çok değerli ağabeyimiz ve kardeşimizle beraber sayıları 50 bini bulan can kaybı yaşadık. Deprem bölgelerinde şahit olduğumuz devasa yıkımla fark ettik ki yıkılan sadece binalar olmadı. Maalesef sevdiklerimiz, ailelerimiz, gençliğimiz, mutluluğumuz, aşkımız, işimiz, şehirlerimiz, abimiz, kardeşimizle birlikte yıkıntı altında kaldık. İşte bu en karanlık anda, camiamızın tüm bölgede acıları paylaşmak, yaraları sarmak adına göstermiş olduğu olağanüstü performans, geleceğe ümitle bakmamızı sağlıyor ve yaşama dair inancımızı artırıyor.

Camiamızın tüm fertleri, cansiparane şekilde tüm imkânlarını deprem bölgelerine yardım için seferber etmekle kalmadı, birçok mezunumuz ve yakın çevreleri bizzat sahada çalışarak acılara merhem olmaya çalıştılar. Bir gün sonra afet bölgesinde yerlerini alan mezunlarımız, tüm desteklerini o günden bu yana vermekteler. Başta Adana’daki gönüllü mezunlarımız olmak üzere, tüm mezunlarımıza vermiş olduğu katkılardan ve yardımlardan dolayı teşekkürlerimi, önlerinde eğilerek sunmak isterim. Her zaman şunu diyorum, dünya işte bu güzel insanlar için dönmeye devam ediyor.

Bölgenin her anlamda toparlanma sürecinin birkaç yıl süreceği aşikârdır. Depremlerin henüz tam anlamıyla ortaya çıkmamış, yakın gelecekte devam edecek potansiyel etkileri göz önünde bulundurulduğunda; ülke genelinde yeniden inşa, problemli yapı stokunun yenilenmesi, iç göç, kırsal kalkınma, ekonomi gibi çeşitli başlıklara sahip bir sorun alanı yakın vadede kendini gösterecektir. Bu durum, bir tek bu bölgeleri değil, tüm Türkiye’yi ilgilendiren ve etkileyecek olan bir durumdur. Tüm bu süreçlerde bizlere bireysel ve camiamız olarak birçok sorumluluk düşmekte. Hepimiz böyle bir felaketin tekrar yaşanmamasını diliyoruz ancak depremler yaşadığımız coğrafyanın bir gerçeği. Bir sonraki olası depremde yaşanması olası acıları ancak hazır olursak engelleyebiliriz. Ülkemizin deprem felaketine hazır olabilmesi, ancak her birimizin yukarıdaki konularda inisiyatif almasıyla gerçekleşecektir. Camiamızın bu çalışmalarda da öncü kuvvet olarak yer alıp çok değerli çalışmalar yapacağına inancım tamdır.

Sözlerimi Tolstoy’un çok sevdiğim bir ifadesiyle sonlandırmak istiyorum; “Acı duyabiliyorsan, canlısın. Başkalarının acısını duyabiliyorsan, insansın”.

(TAC Mezunlar Derneği Başkanı Mehmet Özel’in bu yazısı Derneğin dergisi BizLetter’ın deprem özel sayısından alınmıştır. TAC Mezunlar Derneğinin ve mezunların örnek dayanışma, destek ve yardımlarının yanı sıra bölgeye ilişkin belge niteliğindeki tanıklıklarını Bizletter’da okuyabilirsiniz.)

https://tac-alumni.org/portfolio-item/2023-deprem-ozel-sayisi/

DEPREMDE KAYBETTİĞİMİZ MEZUNLARIMIZ

OP. DR. M. LEVENT TOSYALI (TAC’82)

6 Şubat depremindeki acı kayıplarımızdan Beyin ve Sinir Cerrahı Emekli Hava Tabib Albay Dr. Levent Tosyalı, Tarsus Amerikan Kolejinden 1982 yılında mezun oldu. Tıp eğitimine İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde başladı. Uzmanlık eğitimini Türk Hava Kuvvetleri subayı olarak İstanbul Haydarpaşa GATA Nöroşirurji Servisinde yaptı. 1999 yılında İzmir’de Hava Hastanesinde görev aldı. 2001-2002 yıllarında ABD Stanford Üniversitesi Nöroşirurji Kliniğinde çalıştı. 2011 yılında emekli olana kadar İzmir’de askeri hastanelerde çalıştı. Emekliliğinin ardından İzmir’de çeşitli özel hastanelerde Beyin ve Sinir Cerrahisi bölümlerinde görev yaptı. Deprem sırasında Hatay Antakya’da yaşayan annesi Meral Tosyalı’yı ziyaret için bulunuyordu. Depremde meydana gelen yıkımda hayatını kaybeden mezunumuz Levent Tosyalı ve annesine Allah’tan rahmet, ailesine ve tüm TAC’82 sınıfına başsağlığı diliyoruz.

OP. DR. AYŞE İDİL ÇAKMAK (TAC’00)

TAC 2000 Mezunu Göz Hastalıkları Uzmanı Opr. Dr. Ayşe İdil Çakmak’ı 6 Şubat depreminde kaybettik. Opr. Dr. Ayşe İdil Çakmak, TAC’den mezun olduktan sonra Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesinden 2007’de mezun oldu. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesinde Göz Hastalıkları uzmanlığını tamamladı. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesinde genç bir akademisyen olarak çalışmalarını sürdürüyordu. Depremde hayatını kaybeden mezunumuza Allah’tan rahmet, ailesine ve sevenlerine başsağlığı diliyoruz.

NİL ERTÜRK (ACI’08)

“TO DO” HÂLİNDEN

“TO BE” HÂLİNE

GEÇİLMELİ!

Uzman Çocuk ve Ergen Psikoloğu ve Psikoterapisti Nil Ertürk, 6 Şubat depremlerinin hemen ardından bölgeye gidip çocuklarla ve gençlerle çalışmalar yapan isimlerden biri. Ona göre deprem mağdurları için şimdi yapılması gereken en önemli şey, psikoterapi literatüründe “to do” hâlini bırakıp “to be”de kalabilme olarak tanımlanan telaş içinde bir şeyler yapma hâli değil, depremzedelerin yanında olabilmek.

Kardeş okul mezunlarının da sizi yakından tanıyabilmesi amacıyla ACI sonrası eğitim hayatınızdan ve kariyerinizden kısaca bahsedebilir misiniz?

Ben çocuklar ve aileleriyle çalışan, çocukların kendilerini oyun yoluyla iyileştirme güçlerine inanan ve onların gelişimlerine ve ruhsal süreçlerine destek veren bir uzman psikolog ve oyun terapistiyim. Anne-babalara da çocuk odaklı danışmanlık vermekteyim. Yaklaşık 15 sene İstanbul’da olmamın ardından İzmir’e geri dönme sürecindeyim. Koç Üniversitesi Psikoloji Bölümü mezunuyum. Çocuk ve Genç Ruh Sağlığı alanındaki yüksek lisansımı İskoçya’da The University of Edinburgh’da tamamladım. Bu meslekteyseniz öğrenmeye dair merakınızın ömür boyu sürmesi gerektiğine inanıyorum, dolayısıyla umarım ki yolum uzun.

Depremi ilk duyduğunuz an neler hissettiniz?

Ciddi anlamda sarsıcı bir deneyimdi. Bir deprem oldu ve tüm bunlara uzaktan tanıklık etmek yıpratıcıydı. Dışarıdaki deprem içimizde de kuvvetli sarsıntılara sebep oldu; güvenli yer algımız, kurduğumuz sistemler, yerleşik olduğumuz zemine güvenme / güvenememe vs. hepsi yeniden sorgulandı. Tahmin ediyorum ki bunları okuyan kişilere bu duygular tanıdık gelecek; bir yandan yoğun bir destek olma arzusu (ve hatta kurtarma fantezisi), bir yandan yeterince bir şey yapamamanın getirdiği çaresizlik ve sıkışmışlık hissi içerisinde günlerce didindim desem, abartmış olmam sanırım. Sinir sistemimiz bu gibi beklenmedik durumlarda ilk tepki olarak donmaya geçebiliyor, o donma hâlindeyken çok zorlandım. Sonra ne zaman hareket kabiliyetimi hatırladım ve deprem bölgesine gitmeye karar verdim ve buna yönelik adımlar attım, orada bende de bir çözülme, rahatlama ve beraberinde bir canlanma oldu.

Depremzede çocuklara ve gençlere yönelik psikolojik desteğe ne zaman başlanılmalı?

Burada bir şeyi ayırt etmek gerekiyor; psikolojik destek derken birçok insanın aklına hemen “terapi almak” ya da meslekteyseniz “terapi yapmak” geliyor. Ancak bu o kadar geniş alanları kaplayan bir yas ve yıkım ki, iyileşmeye bireysel olarak değil, toplumsal bir yerden, yani “gruplar içerisinde iyileşme” penceresinden bakmak gerekiyor. Sahaya benden önce giden yakın bir arkadaşım ve meslektaşım, döndüğünde bizim toplumumuzun bir arada olma ve zor olayların üstesinden birlikte gelmedeki müthiş gücünü fark ettiğini söylemişti ve çok etkilenmiştim. Kişisel fikrim; ruh sağlığı uzmanları ve çalışanlarının deprem bölgesine gittiklerinde “enabler” yani “sağlayıcı” konumunda olmaları, ki uzmanlar evlerine döndüklerinde deprem bölgesinde yaşamaya devam edecek kişilerin sürdürebilecekleri sabit bir sistemleri olsun. Bu her zaman konuşmak üzerinden olmak zorunda değil, birlikte bir şey üretmek, birinin kaldığı yerden diğerinin devam edebileceği bir yorganı beraber örmek, belirli yaşlarda çocukları olan annelerin buluşabilecekleri, dertleşebilecekleri ya da çocuklarıyla birlikte oyunlar oynayabilecekleri ayrı toplaşma çadırları/alanları kurmak gibi. Biz genellikle bir facianın hemen sonrasında bireyleri terapiye almayız, ancak bu bahsettiğim destek kanallarını kurmak için beklemeden bir an önce harekete geçilmesi gerektiğine inanıyorum.

Deprem nedeniyle evlerini, eşyalarını yitirmek dolayısıyla hayat karşısında tamamen savunmasız kalmak çocukların ve ergenlerin psikolojilerini nasıl etkiliyor?

Deprem bölgesine gittiğimde beni en çok şaşırtan çocukların canlılıklarını, ilişkisellikleri ve evleri olmayan bu yeni barınma yerlerinde çoktan nasıl yerleşebildiklerini görmek oldu. Gitmeden önce zihnimde canlandırdıklarımla, gittiğimde tanık olduklarımın taban tabana zıt olduğunu söyleyebilirim. Çocuklar kesinlikle “gruplar” içinde ve “oyunlarda” iyileşiyorlar, bunu yeniden hatırladım. Tanıştığım çocukların arasında kardeşlerini, anne-babalarını kaybedenler de vardı. Bazılarının olayları ve gördüklerini anbean hatırlayıp anlatabilmelerine, kuzen kuzene, kardeş kardeşe birbirlerini kollayıp destek vermelerine tanıklık ettim. Çocukların, varoluşsal bir iyileşme ve iyi olma güçleri var. İyileşmeye daha hazırlar ve iyileşmek için zannettiğimizden daha fazla potansiyel ve repertuvar taşıyorlar. Bunları ortaya çıkartabilmelerini sağlamaksa yetişkinlerin sorumluluğu… Ergenlikse bambaşka bir dönem. Kişisel fikrim, bu süreçten en çok ergenlerin ve gençlerin etkilendikleri yönünde. Pandemide de en çok zedelenenler onlardı. İnsanın tam dış dünyaya yöneleceği, ailesinden ayrışacağı, bağımsızlaşma adımları atacağı dönemde, dışarıda (ve içeride) böylesine bir yıkım yaşanması dünyaya ve hayata güveni ve umudu çok etkiliyor. Bir yandan özellikle küçük kardeşleri varsa onlar için de endişelenen, ablalık-ağabeylikten ebeveynliğe uzanan sahip çıkma, sorun çözme gibi görevlere yükselebiliyorlar. Hâlbuki çocuklar ve gençler için diğer çocukları ya da acılı yetişkinleri düşünmek zorunda kalmak taşıyamayacakları bir yük. Onlar yalnızca kendileriyle ilgilenmeli.

Bu felaketin ardından mağdurlar için psikolojik danışma hatlarının kurulduğunu görüyoruz. Bu tür girişimleri siz nasıl değerlendiriyorsunuz?

Çok önemli ve gerekli bir adım olduğunu düşünüyorum. Gerçekçi baktığımızda, önümüzde bizi bekleyen iklim krizleriyle bu tür felaketlerin daha bir çoğuna tanıklık edeceğimizi düşünüyorum. Bu gibi olaylar gerçekleşmeden afet kriz birimlerinin kurulması ve işlevsel bir düzenlerinin olması, kriz sonrasında hızlıca harekete geçilebilmesi için çok önemli. Bu gibi olağanüstü durumlarda İsrail çok deneyimli ve donanımlı bir ülke; İsrailli ruh sağlığı ekiplerinin Türkiye’de böyle büyük kurulumların yapılabilmesi için proje oluşturma yolunda olduklarını duyuyorum.

Depremi yaşamamış ya da depremi yaşadıysa da evini, birinci derece yakınlarını kaybetmemiş çocuklara yaklaşım konusunda neler söyleyebilirsiniz?

Türkiye çok geniş bir coğrafya ve ebeveynlerin çocuklarına yaklaşımları da ailelerin sosyoekonomik/kültürel yapılarına göre iki farklı uç arasında gidip geliyor; toplumun daha entelektüel diyebileceğimiz kesiminde ebeveynler çocuklarını hayatın gerçeklik ve zorluklarının dışında tutma eğiliminde oluyorlar ki, çocukların yanında bir şeyleri konuşmamak ve durumları ‘çaktırmamak’ için yoğun bir çaba harcıyorlar. Bu çocuklar, onları duygusal olarak olgunlaştıracak hayal kırıklıkları ve hüsran gibi duygularla maalesef çok geç tanışıyorlar. Daha kırsal kesimlerdeki anne-babalardaysa hâlâ “çocuktur, anlamaz” algısı ağır basıyor; yetişkinler çocuklarının ruhsallıklarını gözden kaçıran bir yerden onların zaten olanların farkında olmadıklarını, dolayısıyla değişimleri anlayamayacaklarını, evlerinin, okullarının yıkıldığı, yakınlarının öldüğü gibi gerçeklerin onlardan saklanabileceğini düşünebilirler. Hâlbuki çocuklar anne-babalarının yüz ifadelerindeki değişimden tutun, nefes alışverişlerindeki farkı algılayabilecek kadar hassastırlar; ebeveynlerini tüm duyularıyla izleyip takip ederler. Dolayısıyla çocukları merakta bırakmamak, olan biteni anlayabilecekleri bir basitlikte onlara anlatmak, eğer deprem bölgesinde yaşayan çocuklarsa şehirlerine geri döndüklerinde belki çadır kentleri birlikte ziyaret etmek ve oradaki çocuklarla da bir araya gelmek, çocuklara önceden anlatılarak ve hazırlanarak ailelerin eşliğinde yapılabilecek şeylerden. Psikanalitik psikoterapinin duayenlerinden Françoise Dolto’nun çalışmalarımızda benimsediğimiz bir sözü vardır: “Sessizlik, sözlerden daha inciticidir, çünkü söylenmeyenler daima kötü ve utanç verici, saklanması gereken bir şeymiş gibi yaşanır.” Dolayısıyla biz çocukları ilgilendiren her konunun, özellikle de bu zor konuların, onlarla mutlaka konuşulması gerektiğinin savunucularıyız. Bu konuşmaların yapılmadığı ve çocukların o karanlıkta bırakıldığı durumlarda ne boyutta ruhsal yaralanmaların olabileceğini klinik çalışmalarımızda her gün görüyoruz.

Sizce, insanlar (psikoloji eğitimi almayan) depremzedelerin daha iyi hissetmelerini sağlayacak neler yapabilirler?

Herhâlde tek bir şey önerecek olsam; bir şeyler “yapma” telaşından sıyrılıp “orada olabilme” hâline geçebilmek derdim. Buna psikoterapi literatüründe “to do” hâlini bırakıp “to be” de kalabilmek diyorlar. “To be” hâlini belki şöyle tanımlayabilirim; çıkan duyguları taşıyabilmek, o zor durumun içinde kalabilmek, orada bir varoluş gösterebilmek. Dertlerine hızlıca ve kurtaran bir yerden çare bulmaya çalışmadan sadece dinlemek, elini tutmak ve orada olmak. Bu kişiler çok büyük yıkımlar ve kayıplar yaşadı, ama unutulmamalı ki yardım istemeyen kişilere yukarıdan bir yerden yardım etmek onur kırıcı. Alana gittiğinizde biraz merak eden bir yerden izlediğinizde, kimin destek almaya açık, kimin daha kapalı olduğunu ayırt etmek daha mümkün. Artık önümüzde uzun bir iyileşme süreci var. Depremden etkilenen herkese acil şifalar diliyorum.

MÜGE SAKICI COX (ACI’83)

“BEN BUGÜN BİR CANI DAHA

YAŞATTIM” DİYEBİLMEK

Yaşanan 6 Şubat depreminde ABD’de olan Travma ve Acil Tıp Hekimi Müge Sakıcı Cox, ekip arkadaşlarıyla hemen Hatay’a gelerek Antakya’da sahra hastanesinin kurulmasında görev aldı ve depremzedelere acil tıp hizmeti sağlayanlar arasındaydı. İngiltere’de yaşayan ve emekli olunca İzmir’e dönerek gönüllü çalışmalara devam eden Müge Sakıcı Cox ile depremin ardından acil müdahale eğitimi vermek için gittiği Nepal’den dönüşünde Bahar Vardarlı konuştu.

Yazı: BAHAR VARDARLI (ACI’68)

Mezunlarımız arasında alanlarında başarılı olanları elimizden geldiğince, yerimiz yettiğince, yıllardır tanıtmaya çalışıyoruz. Bu özel sayımızda da Müge Sakıcı Cox’dan bahsetmek istiyoruz. Müge çok farklı bir alanda gönüllü çalışan; kocaman yüreğine tüm insancıl değerleri sığdırmış örnek bir mezunumuz. Müge’yi son yaşadığımız deprem dolayısıyla daha yakından tanıdık ve yaptığı işlerin önemini saygıyla kavradık. Ne mutlu Müge’ye ki afetlerde yaşama tutunmaya çalışan insanlara yardım elini uzatmayı görev edinmiş…

Travma ve Acil Tıp Hekimi olarak İngiltere’de uzun yıllar çalışmış, 1999 Düzce depremi dahil dünyanın birçok yerinde afetlerde acil tıp doktoru olarak yardıma koşmuş Müge Satıcı Cox’un renkli bir geçmişi ve müthiş bir enerjisi var. ACI’ın ardından Boğaziçi Üniversitesinde Matematik Mühendisliği Bölümünden mezun oluyor. Ardından ABD’de Purdue Üniversitesinde ekonomi okuyor. Sonra İngiltere’ye yerleşiyor. Kızının doğumunun ardından “evde oturamam” deyip tıp eğitimi almaya karar veriyor. Travma ve Acil Tıp Hekimi oluyor ve 30 yıla yakın arama kurtarma ekiplerinde görev yapıyor. Emekliliğinin ardından İzmir’e dönerek hâlen Kuzey Ege Arama Kurtarma Derneğinde gönüllü olarak çalışmalarını sürdürüyor ve uzman eğitmen olarak çalışıyor. Müge Sakıcı Cox, aynı zamanda izci lideri ve Uluslararası Gilwell İzci Gönüllüleri üyesi.

Deprem olur olmaz ABD’deki bir dizi etkinlikten acilen dönerek Antakya Devlet Hastanesinin bahçesinde sahra hastanesinin kuruluşunda yer aldı ve orada gönüllü uzman hekim olarak çalıştı. Yakın zamanda, doktorlara ve hemşirelere Everest Dağı'nda yüksek irtifa afet ve tahliye eğitimi vermek için Nepal’e gitti.

Müge ile röportaj yapmaya karar verdiğimde kendisinden randevu istedim, ama o Nepal’e gideceğini ve dönünce buluşabileceğimizi söyledi. Ben şaşkınlıkla deprem bölgesinden yeni döndüğünü ve ardından Nepal’e nasıl gideceğini düşünürken; onun böylelikle enerjisini güçlendirdiğinin daha farkına varmamıştım; onu hiç tanımıyordum.

Müge her an kendisini çalışarak tazeleyen bir aktivist, dur durak bilmeyen bir kişilik!

Everest’in tepesine oksijene gerek duymadan tırmanmasını da bu kadar hareketli olmasına bağlıyor. “Hanımların yaşı söylenmez” dense de 31 yaşında bir kızı olduğunu belirteyim parantez içinde.

Müge ile yaptığımız eğitici, öğretici, insanı harekete geçirici, eylemsizlikten utandırıcı sohbeti sizlere aynen aktarıyorum…

Sevgili Müge ilk önce eğitim hayatınla başlayalım mı söze?

İzmir Amerikan Kolejinden sonra Boğaziçi Üniversitesi Matematik Mühendisliği Bölümünden mezun oldum. Onu da Purdue’da ekonomi takip etti...

Ben seni doktor sanıyordum oysa?

Doktorluğum kızım doğduktan sonra edindiğim bir branş. Kızıma bakmam için verilen süreyi evde sıkılmakla geçireceğime, travma doktorluğuna yöneldim. Ben “artık eğitimimi tamamladım, paramı da kazanıyorum” deyip köşeme çekilemezdim. Öğrenmeye “devam” dedim kendi kendime ve hâlâ da devam etmekteyim. Arama kurtarma ekibi olarak çalışmalarımızda ne kadar çok şey öğrendiğimizi anlatamam. Örneğin daha yeni Nepal’e gittiğimizde 90 yaşında yaşlı bir kadından keçinin sütünün meme bezlerinden akmadığı durumda çimdikleyerek nasıl motive edip süt akımı sağlayabildiğini öğrendim. 

Senin bin bir yönün olduğunu duydum, birkaçından bahseder misin? İnsanlığa Yardım, Arama Kurtarma Gönüllüsü müsün? Gönüllü Uzman Hekim misin? Travma ve Acil Uzmanı mısın yoksa izci misin?

Tam tanımlamamı istersen, Kuzey Ege Arama Kurtarma Derneği Yönetim Kurulu Üyesiyim. Aynı zamanda arama kurtarma konusunda Uzman Eğitmenim. Team Training Trainer (TTT) olarak adlandırılıyoruz.

Böyle bir görevi misyon edinen sen ve senin gibi gönüllüler nasıl bir düşünceyle birleştiniz, neden sizler ilk önce afet bölgelerine koşanlarsınız? “Bu görevler kamunun paralı örgütlerinindir, onlar ilgilensinler” demiyorsunuz…

Böyle bir şey diyemediğimiz için dünyanın neresinde olursa olsun ilk önce yardım elini uzatanlar olmaya çalışıyoruz. Biz gönüllülerin çabasının insani yönü olduğunu; ayırımcılıktan uzak, eşitlikçi, dostluk, anlayış ve sevgiye yönelik olduğunu belirtmem gerek.

“Biz başı dertte olan insan için varız” diyorsunuz yani…

Depremler, seller, toprak kaymaları, yangınlar gibi afetlerden, savaşlardan, hastalıklardan kurtulamadığımız bu dünyada, travmalar yaşamlarımızdan eksik olmuyor. Arama kurtarma gönüllüleri işte böyle durumlarda afetzedelerin yaşama tutunması için uzatılan eller. Bir can kurtarmak için afet bölgelerine kendi yaşamları pahasına koşanlar. “Ben bugün bir canı daha yaşattım” diyebilenler…

ACI meslekler gününde yaptığın konuşmayı videoda dinledim, bu konuşman beni afetlerdeki yaşam mücadelesi hakkında bilgilendirdiği gibi düşündürdü ve bunca yıllık eylemsizliğimi yüzüme vurdu, insanlığımdan utandırdı… Şöyle diyordun, “Gözümüz, kulağımız, kalbimiz daima açık olmalı”, bu kısacık cümlen aslında bize ne çok şey söylüyor. Hele de yaşanan bu büyük depremin ardından insan, “insanım diyorsa” eğer, nasıl yaşanan felaketlerin önlenmesine katkıda bulunmadan, yerinde kalarak seyirci olabilir” diye sordurdun bana…

Deprem tehlikesi ülkemizin üzerinde bulunduğu topraklar açısından her an büyük bir tehdit. Biz depremin olacağını biliyor, depremlerin neden olduğu can kayıplarına tanık oluyor veya sağ kalanların travmalarını görüyor, gene de aldırmadan, hiçbir önlem almadan yaşıyorsak, sonuçlar her seferinde daha kötü oluyor ve olacak. Onun için halkın bilinçlenmesi çok önemli. Bizler halkın bilinçlenmesi konusunda her türlü yardıma hazırız. Örneğin bir arkadaş grubu, bir apartmanın komşuları, bir mahalle veya okullar olarak bizlere başvurup eğitim alabilirsiniz. Her zaman sizlere yardıma hazırız. Mugesakici@icloud.com e-posta adresimden bana ulaşabilirsiniz...

Böyle bir olanağımızın olduğunu bana ve okurlara duyurduğun için teşekkürler, dediğin gibi biz İzmirlilerin, İstanbulluların her an tetikte olması gerek ve deprem anında ne yapacağımızı, nasıl yapacağımızı bilmemiz çok önemli.

Sadece deprem anı değil; sakatlara, engellilere, hastalara acil durumlarda ambulans gelinceye kadar yanındakilerin yapacağı acil yardımlar hakkında da bilgili ve bilinçli olmaları önemli, o konuda da eğitimler vermekteyiz.

Bana gönüllü olmak ne demek, nasıl gönüllü olunur, tanımlar mısın?

Gönüllü olmak çok kolay. Kuzey Ege Arama Kurtarma Derneğine gönüllü üye olabilirsiniz, KEAK YİG yetişkin izci grubuna katılabilirsiniz, İngilizce izci grubumuza katılabilirsiniz, AFAD gönüllülerine, Kızılay gönüllülerine katılabilirsiniz. Gönüllü demek hiçbir çıkar ve/veya maaş beklemeden insaniyete faydası olan etkinliklere katılabilmektir, yardım ve hizmet önerebilmektir. 

Müge önce seni tanıma şansını elde ettiğim için, sonra senin verdiğin bilgileri, ben de mezunlarımıza iletebildiğim için çok mutlu oldum. Dilerim her yaşta gönüllü olabileceğimizi düşünür, senin seçtiğin insanlık yoluna bizler de katılırız. Ne mutlu sana Müge, okulumuzdan edindiğin değerleri toplumlara yansıttığın için. Teşekkürler...

SİNEMA ÇADIRLARI:

MAVİ KUŞLAR ANTAKYA’DA

Kültür ve sanat, yaşanan acıların ortadan kalkmasını sağlayamaz belki ama kısa süreliğine de olsa olaydan uzaklaşıp zihnen başka diyarlara yolculuk edilmesine vesile olabilir. Özellikle de çocuklar için. Altyazı Sinema Dergisi editörü Fırat Yücel, Mavi Kuş Dayanışması ile birlikte depremin en çok etkilediği illerden Hatay’a gitti ve orada edindiği izlenimi Connect okurları için kaleme aldı.

Yazı: FIRAT YÜCEL (ACI’97)

Hatay’a Mavi Kuş Dayanışmasının gönüllülere yönelik çağrısıyla, depremin kırkıncı gününün hemen sonrasında, 19 Mart’ta gittik. Mavi Kuş Dayanışması, Documentarist – İstanbul Belgesel Günleri ve Hangi İnsan Hakları Film Festivali ekibinden gönüllülerin Çizgi Çocuk Atölyesi ve Açık Atölye ile birlikte kurduğu bir inisiyatif. Kendisi de Antakya’nın Yeşilpınar mahallesinden olan ve geniş ailesi depremden etkilenen Documentarist’ten Necati Sönmez’in bölgede kurduğu bağlantılar sayesinde Mavi Kuş, Antakya’da oldukça faal. Köy köy dolaşıyor, çocuklara yönelik görsel sanatlar, doğaçlama dans, resim ve stop-motion film atölyeleri gerçekleştiriyor. Aynı zamanda bir “gezgin sinema” gibi Mavi Kuş; çadırlara kurulan perdelerde çocuklara animasyon filmler gösteriyor.

ACI’97 mezunu arkadaşım Enis Köstepen’in de dahil olduğu bir grup Boğaziçi Üniversitesi öğrencisi olarak kurduğumuz Altyazı Sinema Dergisi ve çevresindeki dostlarla birlikte Mavi Kuş’a özellikle film gösterimleri konusunda yardımcı olabileceğimizi düşündük. Dergiden arkadaşımız Özlem Işıl’dan bir projeksiyon aleti ve ACI’95 mezunu abim Doğu Yücel’den de arabasını ödünç alıp üç arkadaş yola koyulduk; Aylin Kuryel, Mehmet Döşemeci ve ben.

Yüzlerimiz ancak bir arada durarak gülebilir

Mavi Kuş gönüllülerinin Yeşilpınar’da kaldığı yere ulaşır ulaşmaz (burada bir konteyner ve bir de büyük çadır var, gönüllüler burada kalıyor ve her sabah çevre köylerdeki etkinliklere doğru buradan yola çıkıyor), üniversite döneminden arkadaşlarımızı gördük; Afet İçin Feminist Dayanışma grubundan arkadaşlar, Mavi Kuş gönüllülerini ziyaret ediyordu. Hatay’da kaldığımız beş gün içinde bu durum devam edecek, araya pandemi de girdiği için yıllardır görmediğimiz birçok arkadaşımız Hatay’da karşımıza çıkacaktı. İlk gözlem olarak şunu söylemeli. İstanbul’daki hayatımıza seçim odaklı gerginlikler ve depremle ilgili yeterince işe yarayamamaktan kaynaklı suçluluk duyguları hakimken; Hatay’da kaldığımız kısa süre içinde bunun tam tersini deneyimledik. Sivil toplum dernekleri, inisiyatifler, sol ve feminist gruplar arasında güçlü bir dayanışma vardı ve hâlâ da devam ediyor. Pek çok kişiden, etkinlikler sonrası yapılan muhabbetlerde “uzun zamandır ilk kez utanç duymadan gülüyorum” cümlesini duyuyoruz. Bu sadece bölge halkına ve çocuklara iyi gelen bir şeyler yapabiliyor olmakla ilgili bir duygu değil belki, aynı zamanda bölgedeki dayanışmayı görmekle de ilgili; yüzlerimiz ancak bir arada durarak gülebilir.

İstanbul’a döndüğümüzde, bize seçim sonrası Türkiye’ye dair biraz olsun umut veren tüm nüveleri Hatay’da gördüğümüzün, deyim yerindeyse umudumuzu besleyenin Hatay olduğunun farkına vardık: Gösterim yaptığımız Arap Alevi köylerindeki çocukların, ev içi emeği erkek ve kadının paylaşması gerekliliği konusunda son derece bilinçli olmaları, Türkiye’nin geriye kalan tek Ermeni köyü olan Vakıflı’daki kadın kooperatifi, buraya feminist ve sol grupların taşıdığı yardım, Samandağ’da depremde hasar görmemiş evlerini kendilerinin inşa etmiş olduğunu gurur ve acıyla söyleyen, deprem sonrası çatlayan yollarını kendilerinin onardığını anlatan yetişkinler, çocuklara gitarlarıyla Çav Bella çalan, bize özyönetim ve sosyalist ekonominin öneminden bahseden gençler, çok kültürlü geçmişlerini, Hristiyanlardan kültürel anlamda ne kadar etkilendiklerini ellerindeki buhurlarla anlatıp bir arada yaşamanın öneminden bahsedenler, bölgede beslenen göçmen düşmanlığına kapılmayıp “depremden sonra anladık buraya göç eden Suriyelileri” diyenler…

Mavi Kuş, başka organizasyonlara ilham verdi

Bölgeye gitmeden önce sosyal medyada depremden etkilenen insanların dilinden çokça duymuştuk; devlet yok, devlet buraya gelmedi… Ama bunun ne kadar büyük ve kapanmaz bir ‘yokluk’ olduğunu insan Hatay’a gidince kavrıyor. Biliyorsunuz, 6 Şubat depremlerinin ardından 20 Şubat’ta 6,4 şiddetindeki bir deprem daha oldu. Herkes en kötü o salladı, en fazla yıkıma o yol açtı diyor; zira merkez üssü tam burası, Hatay’ın Defne ilçesi.

Aynı zamanda terk edilmişliğin merkez üssü gibi burası. Yıkılma tehlikesi altındaki binaların etrafında dahi önlem alınmamış günlerce. 40 küsur gün sonra, cep telefonunun ekranından izletiyorlar bir zamanlar yaşadıkları binanın yıkılma anını. Yıkılacağını kendileri sezmişler tuğlaların hareketinden.

Buradaki halka yönelik tek bir politika var gibi, o da insanları göçe zorlamak. Hükümet tarafından yapılacağı açıklanan yeni konutların çok azı Hataylılara ayrılmış, oysa en büyük yıkımı yaşayan kentlerden biri burası. Başka şehirlerde akrabaları olanlar onların yanlarına gitmiş ama şehri terk etmeyenler, burada kalıp yaşamı yeniden kurmaya çalışanlar da çok, özellikle de şehir merkezine göre daha az hasar alan köylerde. Hatay’ın köylerine giden tüm gönüllüler, yaşama yeniden tutunma mücadelesinde onlara eşlik ediyor. Bu mücadelede hem biz gönüllülere hem de depremden etkilenen bölge halkına en büyük şevki veren de çocuklar: Oyun oynarken, resim yaparken, iki fotoğrafı yan yana getirip stop-motion filmler üretirkenki neşeleri… Mavi Kuş Dayanışması gönülleri olarak, onlarla yeni oyunlar keşfediyor, birlikte eğleniyoruz. Her gelen yanında yeni kitaplar getiriyor, çocuk çadırlarının kütüphanesi giderek genişliyor. Mavi Kuş’u duyanlar, yeni fikirlerle çıkageliyor, gidilen köylerin ve etkinliklerin sayısı artıyor; örneğin bir grup arkadaş kukla tiyatrolarını Antakya’ya, Tekebaşı’na taşıyor, bir başkası müzik grubuyla bölgeye gitmeyi planlıyor, sinemacı arkadaşlar Tomruksuyu’nun sinema çadırında atölyeler yapmak için kolları sıvıyor…

Yaptığımız gösterimlerden çok anı biriktirdik, bir tanesini paylaşacağım: 22 Mart akşamı Tomruksuyu-Karaçay kolektifiyle birlikte, bu kez, yetişkinler için bir gösterim yapmayı planlıyoruz. Amacımız yanımızda getirdiğimiz birkaç kısa filmle birlikte Tomruksuyu’ndan bir sinemacı olan Ümit Güç’ün Karıncanın Ayak İzleri adlı kısa filmini göstermek. Ama gün içinde yaşadıklarımız, gösterime farklı bir nitelik kazandırıyor. Ermeni köyü Vakıflı’yı ziyaret etmeden önce uğradığımız Samandağ Rum Ortodoks St. İlyas Kilisesinde belgeselci Reyan Tuvi ve Sinan Kesgin ile karşılaşıyoruz ve onları da gösterime çağırıyoruz. Sosyal medyadan depremin ilk günlerinden beri bölgede olan belgesel sinemacı Kazım Kızıl’ın hâlâ Hatay’da olduğunu öğreniyor ve onu da gösterime davet ediyoruz. Sonuçta Tomruksuyu festival alanındaki gösterim, bir festival etkinliği hâlini alıyor. Dershaneye dönüştürülmüş çadırlarda kısa filmler gösteriyor, ardından köy halkı ve gönüllülerin katılımıyla yönetmenleriyle söyleşiler yapıyoruz. Bir an için, tüm bu insanları burada, Antakya’da buluşturanın yıkım olduğunu unutuyoruz. Yaşamı birlikte kurma itkisi her şeyin önüne geçiyor.

DOBRINKA CIDROF (UAA’83)

VİCDAN SAHİBİ HERKES

ETRAFINA BİR ŞEKİLDE DOKUNUR

6 Şubat depremlerini ilk duyduğunda felaketin boyutunu tam olarak kavrayamadığını belirten Dobrinka Cidrof, deprem bölgesine yönelik çalışmalarına 7 Şubat’tan itibaren başladığını söylüyor. O, aradan geçen zamana rağmen çalışmalarının hiç bitmediğinin altını çizerek, depremle ilgili olarak “bu vatanın evladı olan hiç kimse için bitmemeli” diyor.

Lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi İşletme Fakültesinde tamamladıktan sonra George Washington Üniversitesinde finans alanında yüksek lisans yapan Dobrinka Cidrof, uzunca bir süre Amerika’da kalarak fon yöneticiliği görevinde bulundu. 1999’da yurda dönen ve ortak olduğu firmada bölge borsalarındaki hisse senedi yatırımlarını yöneten Cidrof, 2015 yılında kurumsal hayata veda etti. Hâlen finans alanında eğitim ve danışmanlık hizmeti veren Cidrof’un kendisi gibi Üsküdar Amerikan Lisesi mezunu (2018) olan ve Mc Gill’de finans ve ekonomi eğitimi alan bir oğlu (Ali Emir) var. 6 Şubat depremlerini ilk duyduğunda felaketin boyutunu tam olarak kavrayamadığını belirten Dobrinka Cidrof, deprem bölgesine yönelik çalışmalarına 7 Şubat’tan itibaren başladığını söylüyor. O, aradan geçen zamana rağmen çalışmalarının hiç bitmediğinin altını çizerek, “bu vatanın evladı olan hiç kimse için bitmemeli” diyor.

Deprem haberini duyduğunuzda neler hissettiğinizi; bu büyük felaketin sizi nasıl etkilediğini öğrenebilir miyiz?

Doğrusunu söylemek gerekirse, ilk duyduğumda felaketin boyutunu tam kavrayamadım. 1999 depreminde oğlum henüz 4 aylık bile değildi, orada yaşananları ancak basından takip edebildim, bağışlarla destek olmaya çalıştım. 6 Şubat gününün ilk saatleri, durumu anlamaya çalışmakla geçti; hemen yola çıkıp yardıma gidenlerden ve çeşitli gruplardan gelen haberlerle ne denli büyük bir afet olduğunu idrak etmeye başladım. Hıçkıra hıçkıra ağladım. Fotoğraflar düşmeye başlayınca, derin bir acı çöktü üzerime. Lakin, kendimde sevdiğim bir özellik varsa o da çözüm odaklı olmam; sorunların çözümünü bulabildiğim ölçüde ayakta kalıyor, kederimle başa çıkabiliyorum. Deprem sonrası basan o korkunç karanlıkta da böyle oldu. Bir de bu kâbusu görsel hafızama almamam konusunda terapist bir dostumun öğüdünü dinledim, uzun süre deprem fotoğraflarının hiçbirine bakmadım. Bana ve depremzedelere iyi gelecek olan tek şey elimden geleni yapmaktı, bu farkındalıkla devam ettim, deprem harici yaşamımı bir süre rafa kaldırdım.

Depremin hemen ardından depremzedeler için bağış toplama ve bölgeye yardım götürme çalışmalarına başladığınızı biliyoruz. Süreci kimlerle ve nasıl organize ettiğinizi kısaca anlatır mısınız?

Olayın içine ne şekilde girdiğim hafızamda yok. Bu söyleşiyle ilgili olarak geri dönüp telefonuma baktığımda, ilk 7 Şubat’ta Boğaziçi Üniversitesinin Hatay Destek Grubunda enkaz desteği verdiğimi gördüm. Eş zamanlı olarak, Hatay ve diğer iller için UAA Afet Grubu da dahil olmak üzere birçok deprem destek WhatsApp grubuna katıldım. Öncelik, ilk 10 gün için enkazdan canlı ihbarlardı. Gruplarda AFAD’a, CİMER’e, gönüllü iş makinesi ekiplerine kimin erişimi olduğunu dikkatle takip edip not ettim. Enkaz bildirimi gelince verilen ihbarı arayıp gerekli bilgileri aldıktan sonra buralara yönlendiriyordum. Hem tempo hem de duygusal olarak çok yoğun günlerdi; düşünsenize “enkazdan oğlumun sesini duyuyorum” diyen bir babayla konuşuyorsunuz. Sabaha karşı 4-5 gibi yatağıma yattığımda bu şansı olmayanların düşüncesiyle uykuya dalmakta zorlanıyordum. Sonrasındaysa erzak talepleri gelmeye başladı, yine dalga dalga her gün yeni bağlantılar kurup gelen talepleri detaylı şekilde teyit edip bu gönüllülere ulaştırdım. Bazen oğlumdan destek aldım. Bu yoğun tempoda 40 gün sokağa çıkmadım; 40. gün birkaç saatliğine sokağa çıkacak vakti ve hakkı buldum kendimde.

Deprem bölgesine yönelik çalışmalarınız bugün de devam ediyor mu?

Depreme yönelik çalışmalarım hiç bitmedi ve bu ülkenin evladı olan hiç kimse için bitmemeli. Orada korkunç bir yıkım var. İnsanlar evini, ailesini, işini, aşını, alışageldikleri yaşamlarını yitirdiler. Bazıları sakat kaldı, bazılarının uzuvları ampute oldu, bu karadelik üç ayda kapanır mı? Bu süreçte yaptığım işi bir nevi aracılık olarak görüyorum. İhtiyacı olanla bunu temin edecek kişi ya da kişileri bir araya getirmeye çalışıyorum. Neler yapmıyorum ki... Aracılık faaliyetleri kapsamında bal kabağı ve fidan sattım; İstanbul’a yerleşen depremzedelere ev eşyası buldum; her çeşit ürün ve eşya için birçok ilde nakliye ayarladım; bağış kampanyaları yapıp hijyen, gıda kolileri ulaştırdım; mağdur ailelere zekât, engelli vatandaşlarımıza tekerlekli sandalye, gençlere laptop, sınava hazırlananlara LGS/YKS kitapları, kütüphanelere kitap, okul çocuklarına giyim ve oyuncak, dört ayaklı canlara mama yollanmasını sağladım. Ayni veya maddi yardımın yanı sıra bölgedeki depremzede kardeşlerime doğru bilgiye ulaşma konusunda da destek vermeye çalışıyorum. Örneğin, Hatay Defne’de MS hastası bir depremzede aylık ilacını hangi hastanede alacağını bilemiyordu. Sağ olsun sevgili Gülşen arkadaşım (Prof. Dr. Gülşen Akman, UAA’83) hemen MS grubunda sordu, hastayı başka ilçedeki bir kuruma yönlendirdik. Aynı şekilde canım Özlem arkadaşım (Dr. Özlem Sezgin UAA'83) Tip 1 diyabet hastası Maraşlı evladımıza derman oldu telefon konuşmasındaki yönlendirmeleriyle. Depremden psikolojik olarak etkilenen Altınözü’ndeki bir çocuğumuza, yine bir arkadaşımın yardımıyla çevrim içi uzman desteği buldum. Beni arayıp ilçedeki aşevlerini, sahra eczanelerini, sosyal marketleri, kargo durumlarını soran depremzede dostlarım var artık. Tabii bunlar günü kurtaran çabalar. Gönüllülerin çoğu işlerine döndü haklı olarak, bireysel bağışçıların gücü tükeniyor, ülkenin gündemi de değişti. Gündelik çareler bile azalmaya başladı. Bu bağlamda ben de sürdürülebilir çözümler bulma ve bunlara dahil olma peşindeyim şimdilerde.

Kariyerini finans alanında yapan biri olarak, depremin gerek meydana geldiği bölge gerekse Türkiye ekonomisi için yarattığı tahribat hakkında neler söylemek istersiniz?

Tahribatın, madden ve manen, tahminlerin ötesinde olduğunu düşünüyorum. Antakya ve Samandağ’ın büyük kısmı yok oldu mesela. Diğer illerde de yoğun şekilde yıkıma maruz kalmış yerler var. Kalanların yaşayamadıkları yası var. Deprem bölgesinden göçün getirdiği demografik değişimlerin yanı sıra geride kalanların geçim ve barınma dertleri var. Çocuklarımız ürkmüş, korkmuş; çoğunun okulu Eylül’e kadar açılmayacak. Ekolojik anlamda enkaz temizleme çalışmalarının dikkatli yapılmaması durumunda tarım ve hayvancılığı olumsuz etkileyebilecek sorunlar var… Bu illerin tam anlamıyla ayağa kalkması yıllar alacak. Bütün bunlardan belki de en önemlisi umudun canlı kalması. “Hepimiz öldük, bazılarımız gömüldü” diyen depremzedeler oldukça fazla. Bu söylemi değiştirmek için deprem mağduru vatandaşlarımıza hak ettikleri yaşamı var gücümüzle ve el birliğiyle geri kazandırmamız gerek.

Bölgenin kalkınmasında önemli bir role sahip KOBİ’lerle çalışmayı düşünüyor musunuz?

Oradaki çarkların dönmesi ve ekonomik yaşamın sürdürülebilir şekilde tesis edilmesi için küçük esnaf ve KOBİ’lerin tez elden desteklenmesi elzem. Bu konuda ihtiyaç duyulan her türlü danışmanlığı gönüllü olarak vermeye hazırım.

UAA ve Boğaziçi Üniversitesinin afet gönüllüleri arasında yer alıyorsunuz. Gönüllü olmanın neden gerekli olduğunu anlatmanızı rica etsek, neler söylersiniz?

Gönüllü olmanın önemi ve gerekliliği üzerinde hiç düşünmedim doğrusu. Benimkisi bir olma hâli, kendimi bildim bileli dertlere derman, canlara destek olmaya çalışırım. Vicdan sahibi herkesin de bir şekilde etrafındaki birilerine dokunduğundan eminim. 6 Şubat kabusunda yaşadığımız gibi, hayat bazen çok acımasız olabiliyor. Bizler, vicdan ve akıl sahibi UAA mezunları olarak bu duruma kayıtsız kalamayız ve kalmıyoruz da. Bu bağlamda Mezun Derneğimizin müthiş çabalarına da değinmek isterim. Sevgili Mine Başkan ve ekibi sayesinde mezunlar olarak bölgeye ilk günden beri tırlar dolusu destek gönderdik, Hatay Expo Center’da yer alması için çok sayıda konteyner bağışında bulunduk. Benim yer aldığım hiçbir grup böylesine organize destek vermedi, Üsküdar Amerikan mezunu olarak gerçekten gurur duyuyorum. Benim yaptığım gibi gönüllü olarak buradan veya bölgeden destek vermekse her şeyden önce müsaitlik meselesi. Herkesin yaşam düzeni bunu yapmaya izin vermeyebilir. Maddi, manevi, her türlü destek aynı ölçüde değerli ve gerekli. Bu desteği esirgemedikleri için tüm mezun arkadaşlarıma minnettarım.

ZEYNEP KARAGÖZ (UAA’94)

BİLGİNİN GÜCÜNÜ

İNSANLIK İÇİN

KULLANMAK!

Küçük bir ekiple kurulan, bugün 4 bine yakın gönüllüsüyle proteze erişimi olmayan çocuklar için ücretsiz mekanik eller üreten Robotel, deprem nedeniyle uzuv kaybı yaşayan çocuklara da destek verecek.

Zeynep Karagöz, asıl mesleği mimarlık olan; tasarıma, yaratıcılığa, teknolojiye merak duyan bir isim. Onu, kendisi gibi kişilerden farklı kılan temel unsur ise elde ettiği bilgi birikimini, başta çocuklar olmak üzere tüm insanlık için kullanmaktan çekinmemesi. Dünyada hiçbir şeyin sıfırdan üretilmediğine inanan ve açık kaynakların insanlığın gelişmesinde çok önemli bir yere sahip olduğunu düşünen Karagöz, 2014 yılında sosyal sorumluluk projesi olarak 5 Dakika Tasarım Ajansı ile başlayan, 2017 itibarıyla resmi bir sivil toplum kuruluşuna dönüşen Robetel Türkiye’nin kurucularından. Doğuştan itibaren çocukların gelişimini, özellikle de uzuvları etkileyen bir hastalık olan Amniotic Band Syndrome’un (ABS) yanı sıra travma sonucunda parmak ve el bölgesinde hasar oluşan çocuklar için 3D printerlar aracılığıyla ürettikleri “Robotel”ler de bilginin paylaşılmasının insanın yaşamına etkisini gösteren en önemli kanıt.

Öncelikle, tüm mezunlarımızın sizi biraz daha iyi tanıyabilmesi için aldığınız eğitim ve kariyeriniz hakkında kısaca bilgi verebilir misiniz?

Sıra dışı bir öğretmenle sıradan bir ilkokul sonrası Üsküdar Amerikan Kız Lisesi ve MSÜ Mimarlıktan mezun oldum. 2001’de Serdar Okumuş ile KOMA Mimarlık Atölyesini kurduk ve 2008’de 5 Dakika ile birleşerek deneyim tasarımı hizmetleri vermeye başladık. 2014'te Robotel Türkiye'de proteze erişimi olmayan el ve parmak deformasyonlu çocuklara 3D yazıcılarla mekanik eller yapmaya başladık. Bu vesileyle tanıştığımız Maker Hareketinde de gönüllü olarak yer aldık. 2017’de Robotel bir sivil toplum örgütü oldu; Maker işi ise bir Sosyal Girişime dönüştü. Maker Çocuk ve Maker Atölye ile 21. yüzyıl becerileri, teknoloji okuryazarlığı, girişimcilik konularında programlar, projeler ve eğitimler düzenledik. Robot El Derneğinde başkanlık görevimi Serdar Okumuş'a devredip yönetimde çalışmaya devam ediyorum. Ayrıca multidisipliner birikim ve deneyimimi konuşmacı, danışman, eğitmen ve mentor olarak paylaşıyorum. Kendimi kısaca sivil toplum bağımlısı, sosyal girişimcilik taraftarı bir PROMAKER olarak tanımlıyorum.

Yaratıcılığın sizin nezdinizdeki anlamını; teknolojinin ve yaratıcılığın insanlığın yararına kullanılması konusundaki görüşlerinizi öğrenebilir miyiz?

Bugün dünyada bence hiçbir şey sıfırdan yaratılmıyor, icat edilmiyor, tasarlanmıyor. Bununla birlikte tasarım ve yaratım süreçleri asla bitmeyecek; çünkü sonsuz varyasyon ve olasılık söz konusu. Bu değişim ve yeniliklerin oluşması için en temel güç, merak! Çünkü insanın merakı olmasa bugüne kadar icat edilmiş hiçbir şey var olamazdı. Merak aslında medeniyetin kaynağı. Ancak şunun altını çizmeliyim ki, bu merakla ürettiğimiz her şey araç! Yani teknoloji dediğimiz şey, -ki yazı da, bugün ilkel bulduğumuz alet edevat da teknoloji- insanlık olarak aldığımız yolda bizi hedefe taşıyan, güçlendiren, hızlandıran veya amacımız her ne ise kolaylaştıran araçlar bütünü. Yani asıl mühim olan varmak istediğimiz hedef, amaçlarımız, niyetlerimiz. Sonuçta aynı teknolojiyi -bugünümüzün popüler araçlarından yazılımlar da olabilir, şimdi arkaik gibi kalan ama çokça kullanılan barut da olabilir- hem iyi hem kötü niyetle kullanmak mümkün. Bu sorumluluk asla o teknolojide değil; kullanıcının omuzlarında. Sonuçta önemli olan bu araçları dünyamızı, ülkemizi, çevremizi ya da sadece kendimizi daha iyiye doğru yöneltmek için mi kullanıyoruz; sorgulamamız gereken bu.

3D yazıcılarla birçok şey üretmek mümkünken, ekip arkadaşlarınızla birlikte çocukların hayatını daha iyi hâle getirme isteğinizin nedenlerini öğrenebilir miyiz?

3D yazıcı teknolojisi; ajansımızda Serdar Okumuş ve Hakan Pakten ile deneyim tasarımında kullandığımız çeşitli teknolojilerden biri oldu. Türkiye’de bu teknolojiye ilgi duyup ciddi bir bilgi deneyim biriktiren ilk ekiplerden olduk. Süreç içerisinde de bu devrimsel üretim tekniğinin insan hayatını nasıl değiştireceğini anlatmak için proje arayışı içindeydik. Çünkü basılan biblo, telefon kılıfı gibi modeller, gerçekten bir insanın yaşam kalitesini, biçimini değiştirecek ürünler değildi. Araştırmalarımız sırasında, o dönemlerde yeni kurulan Enable The Future isimli bir gruba rastladık. O zamanlar, yani 2014’te, yaklaşık 500 kişiden oluşan; imkân, emek, zaman ve kaynaklarını, ihtiyaç sahibi olanlara açık kaynak tasarımlarla mekanik eller yapmak üzere Google Plus üzerinde bir araya gelen bir grup idi. 3D yazıcı teknolojisinin kişiye özel üretim avantajını bir sosyal faydaya dönüştürdükleri için bizler de “İşte budur!” diyerek denemeye giriştik. Biz de yapmalıyız, çünkü yapabiliyoruz dedik. Yani aslen yaptığımız işin içinden bir aracın gerçekten fayda amaçlı kullanımını gösteren bir sosyal sorumluluk projesi olarak ortaya çıktı. Bugün 4 bine yakın gönüllüsüyle proteze erişimi olmayan kardeşlerimize ücretsiz mekanik eller yapan bir sivil toplum örgütüyüz. Bizi motive eden en önemli faktörse istedikleri temalarda ve renklerde yaptığımız Robotel’leri alan çocukların eksik değil, güçlü hissetmeleri!

Bilginin güç olarak addedildiği ve paylaşılması noktasında oldukça cimri davranıldığı günümüz dünyasında, elinizdeki gücü (bilgi) toplumla paylaşmanın önemine dair neler söylemek istersiniz?

Açık kaynak bence dünyayı kurtaracak kavramlardan biri. Kullandığımız tasarımlar gibi açık kaynaklı tasarımların pek çok probleme çare olmak dışında başka avantajları da var. Açık kaynaklı bilgi ve tasarımlarla dünyanın neresinde olursanız olun, sınırı olmayan bir kaynaktan geliştirme yapmak mümkün. Yani bugün bir Ar-Ge takımı ne kadar engin kaynaklara sahip olursa olsun, ne kadar kalabalık olursa olsun; açık kaynağın sınırsız gelişme fırsatları her zaman daha çok olasılığa açık. Dolayısıyla bilgiyi saklamak yerine paylaşmak onun daha da büyümesi ve gelişmesi için bir fırsat. Biz tasarımı da bu şekilde görüyoruz. Elbette ekonomik bir sistemin içinde yaşadığımız için bu şartlara uygun gelir modelleri de geliştirmek gerek. Bu nedenle de dünyayı “Sosyal Girişimcilik” kurtaracak diyorum. Yani bence hem fayda odaklı çalışan hem de iş modeli olan kurumlar geleceği hem daha aydınlık hem de sürdürülebilir yapacak.

Çocuklardan aldığınız geri bildirimlerin ortak noktası nedir?

En mühimi çocukların Robotel taktıkları zaman gözlerinde, yüzlerindeki aydınlanma. Çünkü bütün olay farklılıklarımızla barışık, kendimizi eksik değil güçlü hissetmemizde!

Kısa vadede, yine tasarımın ve yaratıcılığın rehberliğinde yeni projelere imza atma planlarınız var mı?

Robotel olarak şimdilik ihtiyaç sahiplerine ücretsiz sadece mekanik eller yapan bir derneğiz. Hayalimiz bir gün bize ihtiyaç duyulmayan, çocukların ve ailelerinin kendi ellerini tasarladıkları, ürettikleri bir gelecek. Ama uzun vadede amacımız teknolojinin sosyal fayda amaçlı kullanımının geniş çaplı vesilesi olmak. Yani bir sosyal fayda amaçlı teknoloji eğitim, uygulama ve paylaşma merkezi olmak.

Son olarak, geriye dönüp baktığınızda UAA’nın yaratıcılığınızı besleme ve toplumsal fayda üretmek için gayret gösterme konularında size sağladığı imkânlar hakkında ne düşünüyorsunuz?

Üsküdar Amerikan’dan mezun olmamın, yaptığım işe çok büyük etkisi olduğunu düşünüyorum. Öncelikle düşünmeyi bilen, araştıran ve birden fazla kanaldan beslenip bunları sentezleyerek ortaya koyan bir birey olmamda büyük etkisi var. Bununla birlikte okulda ekip biçtiğimiz dostluklar, ilişkiler ve sosyal becerilerimiz de bugün hayatımızı kolaylaştıran, daha verimli, daha etkili işler yapmamıza, daha çok kişiye daha kolay ve daha hızlı ulaşmamıza faydalı oluyor. Her ne kadar erkek öğrencilerin olmadığı ortamda büyümenin dezavantajları varsa da; bugüne kadar kendi sorumluluklarını cesur yüreklilikle taşıyan ve altından kalkan güçlü kadınlar olmamızda büyük etkisi olduğunu da kabul etmek lazım.

“Deprem bölgesinde

çok sayıda
vaka var!”

6 Şubat depreminde birçok çocuk uzuv kaybına uğradı. Robotel olarak, deprem bölgesine yönelik çalışmalarınızı öğrenebilir miyiz?

Bildiğiniz gibi dernek olarak bugüne kadar destek olduğumuz çoğu Robotel vakası, doğuştan uzuv farklılığı yaşayan kardeşlerimizden oluştu. Ancak deprem sonrasında bize uzuv kaybıyla ilgili çok haber gelmeye başladı. Bölgeden ve çevre illere nakledilen vakalardan başvurular oldu. Şimdilik net rakam vermek mümkün değil, ama birkaç bireysel başvuru dışında iki hastaneden ve iki kamu kuruluşundan destek talebi geldi (Adana ve civarından 300 ampute çocuk bilgisi aldık mesela). Afet sonrası süreçte bizlere çok ödev düşeceğini görüyoruz. Şu anda sahada acil destek verebilecek bir konumda olmamakla birlikte, giderek yoğunlaşacağı anlaşılan ihtiyaca destek verebilmek için hazırlık yapmaya çalışıyoruz. Sahada İhtiyaç Haritası gibi işbirliklerimizle (Temsilcimiz Gaziantep Belediyesi ve Ortez Protez ekibi başta olmak üzere belediyeler ve gönüllü ekipler, il sağlık müdürlükleri, hastaneler ve diğer sivil toplum kuruluşları) yerinde mümkün olduğunca hızlı ve verimli çalışabilmek için uğraşıyoruz. Mevcut kapasitemizi artırıp duruma özel koşullara uygun ekibi, ekipmanları ve modelleri hazır etmek; uygulama planlarını yapabilmek için elimizdeki zamanı iyi kullanmak istiyoruz. Önceliğimiz tespit ve yerinde müdahaleler için gereken hazırlıklar. Ardından sahadaki çalışmalarda derinleşmek için, örneğin Robotel dışındaki alanlarda ortez protez desteği nasıl verebiliriz adımında da kurumların kapısını yine çalacağız. Ancak vakaların Robotel yapım aşamasına gelene kadar hazırlıklarımızı ve bürokratik işlemleri önceden tamamlamak istiyoruz. Dernek olarak yapılacak protokol, sözleşme, iletişim stratejileri, yerinde ziyaretler ve bağış işlemlerini hızlıca hayata geçirip ihtiyaç anında sahaya destek vermek için çalışıyoruz. Ayrıca kapasite artırımı ve ekipçe sınırlı olan kaynakları en verimli kullanmak adına gönüllüleri mobilize etmek üzere kolları sıvadık.

GÜL YURTSEVER ERGÖR (ACI’81)

DEPREM

BÖLGESİNDE

SAĞLIK

HİZMETLERİ

Deprem bölgesinde yaşananları Halk Sağlığı Uzmanı olarak değerlendiren Gül Yurtsever Ergör, bu tür afetlerde meslektaşlarının bilgi birikimlerinin çok değerli olduğunu, siyasi otoritenin bu birikimi uygulamaları için gerekli kanalları açması gerektiğini belirtiyor. Ergör ayrıca, çadır kentlerde ya da konteynerlerde yaşamak zorunda kalan kadın ve çocukların maruz kaldığı olumsuzluklara da dikkat çekiyor.

Deprem gibi afetler sonrasında Halk Sağlığı Hekimliğinin ve halk sağlığı uygulamalarının yeri ve önemi nedir? Literatürde nasıl bir yaklaşım var, halk sağlığı alt disiplinleri olarak hangi konularda çalışırlar?

Halk Sağlığı disiplinin amacı, toplumun öncelikli sağlık sorunlarını belirlemek, bunları önlemeye yönelik araştırma ve girişimler yapmak ve buna uygun yönetim sistemini kurup işletmektir. Burada kısaca tanımlamaya çalıştım ama aslında Halk Sağlığı, Epidemiyoloji, Sağlık Yönetimi ve Politikaları gibi temel alanlara ve İş Sağlığı, Ana Çocuk Sağlığı, Çevre Sağlığı, Bulaşıcı Hastalıklar, Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Sağlığı Geliştirme, Yaşlı Sağlığı gibi özel alt disiplinlere ayrılır. Olağan dışı Durumlarda Sağlık da bizim ilgi alanlarımızdan biridir. Deprem, sel, savaş gibi olağan dışı durumlarda, var olan sağlık sistemleri çalışamaz hâle gelir. Bu durumda hızla acil hizmetler dışında kalan hizmetlerin organizasyonu gereklidir. Ortaya çıkması olası hastalıklar ve risklerden koruma önlemleri alınması gerekir.

Doğal olarak depremlerde arama ve kurtarma faaliyetleri öne çıktı. Ancak deprem sonrasında halk sağlığı anlamında hazırlığımızı değerlendirir misiniz, Türkiye deprem sonrası halk sağlığı müdahalesine ne kadar hazır, afet sonrası Halk Sağlığı Hekimliğine gereken önem veriliyor mu?

Deprem tabii ki zamanı bilinemeyen bir doğal yıkım, ancak buna hazırlıklı olmak, sorunların daha hızlı çözülmesi, kötü sonuçların önlenmesini ve afete dönüşmesini önleyebilir. Ülkemizde sık sık afetler yaşanmasına karşın planlı bir hazırlık olmadığını bu depremde de gözlemledik. Bizde planlar önceden yapılsa bile olay meydana geldiğinde bu planlar genellikle kullanılmaz, üst düzey yetkilinin emir ve yönlendirmesiyle anlık çözümler yaratılmaya çalışılır. Oysa böyle bütün ili ilgilendiren durumlarda, o ilde sağlık müdürlüğü görevini alacak kişi önceden belirlenmeli ve birinci basamak hizmetleri kurup, gereksinim belirleyecek kişilerden bir ekip oluşturulması gerekir. Genellikle komşu illerden ilk yardımın gelmesi beklenirken, 6 Şubat depreminde maalesef 11 ili kapsayan bir afet ortaya çıkmıştır. Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER), Sağlık Bakanlığına gönüllü olarak görev almak istediğini bildirilmesine rağmen, olumlu yanıt alınamamıştır. Halk Sağlığı Uzmanlarının önemli bir bölümü Sağlık Bakanlığında görev alıyor. Bakanlık 10. günden sonra diğer illerdeki Halk Sağlıkçılarını bölgede görevlendirmeye başladı. Ne yazık ki son derece politize olmuş otoriter sistem içinde, kişilerin inisiyatif kullanmasına izin verilmediği için Halk Sağlığı uzmanları da bilgilerini yeterince uygulama imkânı bulamadılar. Örneğin çadır kentlerin kuruluş yerlerinde, atıkların toplama ve depolama alanlarında uzmanların görüşü alınmadı, böylece uygun yere kurulmayan çadırları bulaşıcı hastalıktan korumak daha zor hâle geldi.

Afet sonrası başta çadır ve konteyner kentlerde çok boyutlu halk sağlığı ve hastalık riskleri söz konusu olduğunu biliyoruz. Size göre 6 Şubat depremlerinde en çok hangi riskler öne çıkıyor?

Barınma olanakları sağlandıktan sonra temiz su ve atıkların uygun biçimde toplanması, böyle durumlarda en öncelikli işler. Bunların sağlanmasındaki gecikmeler her türlü bulaşıcı hastalığın ortaya çıkması ve salgınların başlamasını beraberinde getirir. En korkulan kolera başta olmak üzere, diğer viral ve bakteriyel ishaller en önde gelen hastalıklardır. Kalabalık yaşam koşulları Covid-19, influenza gibi solunum yolu hastalıklarının çabuk yayılmasına sebep olur. Bu hastalıklar en ciddi sonuçları bebekler, gebeler ve yaşlılar gibi en çok incinebilir gruplarda gösterirler. Yine doğal düzenin alt üst olduğu durumlarda fareler, böcekler gibi hastalık taşıyan canlılar ortaya çıkar ve korunaklı olmayan yaşam alanlarında insanlara çeşitli hastalıkları bulaştırırlar. Hijyen koşullarının bozulması, uyuz gibi cilt hastalıklarının da görülmesini yol açar. Bunların dışında etkisi hemen ortaya çıkmayacak çevresel riskler de söz konusu. Bölgede enkazın kaldırılması nedeniyle yoğun toz maruziyeti yaşanıyor. Bu toz hava yolu hastalıklarını alevlendirebilecek etkilerle birlikte, içeriğindeki asbest denilen liflerin ileride akciğer kanseri ve mezotelyoma denilen akciğer zarı kanseri hastalıklarına neden olma riski var. Bu durumun uzun süreli izlenmesi gerekir. Bir başka sorun da çadırlarda oluşabilecek yangınlar ve yaralanmalardır. Bunun önlenmesi için çadırların denetlenmesi ve yaşayanların eğitimi ve uyarılması çok önemlidir.

Depremlerden sonra özellikle kadın ve çocuklara yönelik halk sağlığı riskleri nelerdir? Bu konularda nelere dikkat edilmeli, neler yapılmalı?

Kadınlar depremde de her zamanki gibi ailenin idaresi, çocukların bakımı, yaşlıların ve hastaların bakımı, hayatın sürdürülmesiyle ilgili pek çok önemli işi bir arada yürütmek durumunda kalıyorlar. Genellikle kendi sorunlarını ikinci plana atıp çocukları ve yakınlarıyla ilgileniyorlar. Kadın sağlığıyla ilgili sorunları, mahremiyetin de çok kısıtlandığı ortamlarda dile getirmek de zorlaşır. Oysa kadınların üreme sağlığı ve aile planlaması hizmetlerine ulaşımı da kesintisiz olmalıdır. Fakat genellikle bulaşıcı hastalıklara yönelik hizmetler öncelikle sunulurken kadın sağlığına yönelik hizmetler ihmal edilir. Bu nedenle de bizim uzmanlık derneğimiz, Hatay’da Birleşmiş Milletlerin malzeme desteğiyle bir kadın sağlığı merkezi kurdu. Burada hem danışmanlık hem de gerekli aile planlaması hizmeti sunmaya devam ediyor. Çocuklara yönelik geciktirilemeyecek en önemli hizmet, aşılamalardır. Aşıların zamanında yapılması salgınların önlenmesinde çok önemlidir. Aşılar ihmal edilirse yıllardır görülmeyen boğmaca, difteri, kabakulak gibi hastalıklar tekrar karşımıza çıkabilir. Ayrıca bebek ve çocukların beslenmelerinin izlenmesi, anne sütünün kesintiye uğramaması için gerekli desteğin sağlanması da hayati önem taşımaktadır.

Ruh sağlığı, bir halk sağlığı konusu olarak algılanmıyor sanki. Hem depremzedeler hem de toplumsal ruh sağlığı açısından ele alırsak, halk sağlığı yaklaşımı nasıl olmalıdır?

Haklısınız, toplum ruh sağlığı da Halk Sağlığı konularından biri aslında, bizim derneğimizin böyle bir çalışma grubu da var ama bahsettiğim diğer konularda Halk Sağlıkçılara o kadar çok iş düşüyor ki, bu konuyu biraz geri plana bırakıyoruz galiba. Psikiyatri Derneği ruh sağlığı için deprem bölgesinde gönüllü hizmetler sürdürüyor. Psikolojik sorunlar, bu bölgede yaşayan ve çalışanlarda, orta ve uzun erimde önemli bir sorun alanı olarak karşımıza çıkacak.

Uzmanlık alanınız olan epidemiyolojik hastalıklar açısından deprem sonrasındaki riskler nelerdir, bölgede bu konuda neler yapılıyor, yapılmalı?

Epidemiyolojik hastalıklar doğru terminoloji değil. Epidemiyoloji her tür hastalık ve sağlık sorunuyla ilgilenir. Bulaşıcı hastalıklar epidemiyolojisi, bulaşıcı olmayan hastalıklar epidemiyolojisi, bunların içinde kanser, kalp damar hastalıkları, şeker, hipertansiyon, solunum yolu hastalıkları gibi kronik hastalıklar yer alır. Ayrıca kaza ve yaralanmalar epidemiyolojisi de vardır. Deprem sonrasında tüm sağlık sorunlarıyla ilgili hizmetler kesintiye uğrayıp ancak akut hastalıklara hizmet sunulmaya çalışılıyor. Oysa kronik hastalıkları olanların düzenli ilaç kullanmaları gerekir. Bu konuda Türk Eczacılar Birliği çok iyi organize olarak bölgeye ilaç getirdiler ve gereksinimi olanlara bu ilaçları ulaştırmaya çalıştılar. Burada bir parantez açarak ülkemizde uygulanan Aile Hekimliği sisteminin deprem gibi bir olağanüstü durumda yetersiz kaldığına dikkat çekmek gerekir. Hastaların ilk başvuru yeri, bizim birinci basamak olarak adlandırdığımız kurum, Aile Sağlığı Merkezidir. Bu merkez kendisine kayıtlı ve başvuran kişilere hizmet verir, oysa deprem sonrası artık kişiler yer değiştirmiş, aile hekimlerinden uzak yerlerde olabilirler, oraya ulaşabilecek durumda değildirler. Halk Sağlığında temel ilke, bölge temelli yaklaşımdır ve sadece başvurana değil, gereksinimi olan, risk altında olan herkese ulaşmaktır. Bölge temelli hizmet, belli bir alanda yaşayan kişilerin tamamına hizmet vermek demektir. Çadır kentlerde yapılması gereken, 2 bin -2 bin 500 kişiye hizmet vermek üzere hekim ve hemşireyi görevlendirmektir. Bu kişilerin kaydedilip, çocuk, gebe, bebek, kronik hastalığı olan kişiler, engelliler olarak belirlenmesi ve uygun hizmetlerin planlanarak sunulması gereklidir.

Deprem sonrasında yaptığınız veya destek verdiğiniz çalışmalar hakkında bilgi verir misiniz?

Yukarıda söz ettiklerimin dışında, HASUDER, sahada çalışan Halk Sağlığı Uzmanı arkadaşlarımıza aralıklı olarak ziyaretler yaparak hem deneyim paylaşımı hem de moral desteği sağlıyor. Ayrıca bölgedeki durumu ve gelişmeleri gözlemleyerek raporlar hazırlıyoruz. Derneğimiz yine çeşitli konularda bilgi notları hazırlıyor, ayrıca topluma yönelik de infografikler hazırlayıp basılı olarak ve sosyal medya aracılığıyla paylaşıyoruz.

DERYA TOROS (ACI’09)

DAYANIŞMANIN GÜCÜ:

BİR + BİR = ÜÇ

Derya Toros, arkadaşlarıyla kurdukları Birleşmiş Eller Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği ile depremzedelere tırlarla yardım ulaştıran mezunlarımızdan biri. Afet sonrasında da çocukların eğitimi ve desteklenmesi için çalışmalarını sürdürdüklerini belirten Derya Toros, “Gönüllü dostlarımla birlikte,
el ele verip örgütlendiğimiz bu deprem sürecinde, bireysel etki edebileceğimden katbekat büyük şeyler yapabildiğimizi gördükçe dayanışmanın gücünü bir kez daha hissettim” diyor.

Kısaca kendinizden bahsedebilir misiniz?

İzmir Amerikan Kolejinden 2009’da mezun olduktan sonra, Bahçeşehir Üniversitesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümünü tamamladım. Ortağım Çetin Dalva ile birlikte 2019 yılında firmamız Toros and Partners’ı kurduk. Hızlı ve köklü büyüyerek ilerliyoruz ve ofis, otel, konut, yeme-içme, fabrika, eğitim gibi farklı alanlarda özel ve kurumsal projelere imza atıyoruz.

6 Şubat depremini ilk duyduğunuzda neler hissettiniz? Bir mimar olarak, bu büyük yıkım sizi nasıl etkiledi?

Hepimiz gibi beni de derinden sarstı. İlk duyduğum an bu denli bir yıkım ve kayıp olduğunu tahmin dahi edememiştim. Ne yazık ki; cehaletin, bilinçsizliğin çok büyük bir bedeli var ve bu yıkım, yaşam amaçlarımı tekrar hatırlamama vesile oldu. İnsanların yaşam, çalışma, sosyal alanlarını tasarladığımız mesleğimde; bizlere düşen görevler ve bununla birlikte sosyal sorumluluk projeleri konusunda yapılması gerekenler üzerine, uzun süredir derinlemesine düşünüyor ve fikir geliştirmeye çabalıyorum...

Birleşmiş Eller adlı bir sivil toplum hareketinde yer alıyorsunuz. Dernekteki çalışmalarınızdan kısaca söz edebilir misiniz?

Derneğimizi çok yakın dostlarımla birlikte, tamamen gönüllülük esaslı bir temel üzerine kurduk. Her birimiz, iş hayatında aktif ve yoğun kişileriz, ancak her zaman derneğimiz için vakit ayırıp projeler geliştiriyor ve gerçekleştiriyoruz. Yaşama birçok şey borçluyuz ve bu bilinç küçük yaşta öğrendiğim bir şeydi. İyiliğin, paylaşmanın değerli olduğu öğretilen bir ailede büyüdüm. Çok şanslıyım ki, lisemiz İzmir Amerikan Kolejinde ise, sizlerin de bildiği gibi mottomuz “Enter to Learn, Depart to Serve” idi. Arkadaşlarımla beraber, 2019 yılında Birleşmiş Eller Sosyal Dayanışma ve Yardımlaşma Derneğini kurduk. Bugüne kadar yaptığımız projelerden bazıları; öğrencilere burs, Doğu'daki okullara bot-mont desteği, ailelere geçim desteği, erzak kolisi desteği, deprem bölgesi temel ihtiyaçlar ve eğitim alanları, sokak hayvanları için mama ve tedavi, devlet koruması altında bulunan 11-17 yaş arasındaki kız çocukları için düzenlediğimiz motivasyon ve ilham projeleri oldu.

Deprem bölgesine yönelik neler yaptınız?
Depremin ilk gününden itibaren, deprem bölgesinde bulunan ve giden arkadaşlarımız koordineli bir şekilde ilerleyerek gerçek ihtiyaçları tespit ettik ve bilinçli yardım yapabilmeyi amaçladık. Bilinçli yapılmayan hiçbir şeyin doğru sonuca ulaşmayacağını, bilakis kötülük olacağını bilerek, her adımımızda israfa sebep olmadan, doğru kişilere desteklerimizin gittiğinden emin olmak için çok büyük çaba sarf ettik. Depremin ilk günlerinden itibaren, bağışçılarımızdan gelen destekler vesilesiyle, gece gündüz çalışan gönüllülerimizle ilk başta temel ihtiyaçlar (içme suyu, erzak-ilaç-battaniye ve temiz giyecek desteği), çadır, konteyner desteklerinde bulunduk. Ardından ise derneğimizden Andaç Dalva ve Fulya Sakarya önderliğinde eğitim alanına yönelmeyi tercih ettik. Konteynerleri ve tüm iç mekân ihtiyaçlarıyla beraber, resim atölyeleri, sınıflar ve bir kitap kafe kurduk. Bunları üniversite giriş sınavlarına hazırlanan öğrenciler için yaptık ki, eğitime ara vermesinler, sınavda başarılı olabilsinler istedik. 50 öğrenciyi ise Hatay’dan İstanbul’a getirip, üniversite gezileri düzenledik, Mümin Sekman gibi ilham veren isimler ve başarılı girişimciler öğrencilere özel bir seminer verdi, ardından AKM’de tiyatroya götürdük. Teknofest’e katılımlarını sağladık. Bu etkinliği her ay farklı öğrencilerle yapmaya devam edeceğiz. Yardımlaşma ve dayanışmayı bilinçli olarak, mikro etkilerini de önemseyerek yapmaya çabalıyoruz. Bizler yalnızca maddi destekte bulunmuyoruz, maddi desteklerle beraber mümkün olabildiğince destek sağlayabildiğimiz aile ve öğrencilerle birebir temas hâlinde olarak, onlara yaşamda umudun var olduğunu hatırlatıyor ve onlara güç vererek ilerlemeyi tercih ediyoruz.

Bir sivil toplum hareketi içinde yer alıp örgütlü olarak ihtiyaç sahiplerine ulaştınız. Herhangi bir afet sırasında veya sonrasında, gönüllülerin örgütlü olarak hareket etmesinin sağladığı avantajlar hakkında neler söylemek istersiniz?

Gönüllü olarak yapılan örgütlenmeler, deprem gerçeğinde deneyimlemiş olduğumuz gibi, toplumsal birlik ve dayanışma duygusunu oldukça güçlendirir. Yaşadığımız süreçteki gibi felaketlerde; insanlar birbirlerine destek oldukça, yaşam amaçlarını ve birliği hatırlar, bundan mutlu olurlar. Dolayısıyla toplumsal bir örgütle birlikte, bireysel olandan daha büyük destekler yapabilme kapasitesine de sahip olursunuz, fayda arttıkça yaşamlarımızın anlamı da artar. Bir + Bir = Üç ediyor. Ben şahsen, gönüllü dostlarımla el ele verip örgütlendiğimiz deprem sürecinde, bireysel etki edebileceğimden katbekat büyük şeyler yapabildiğimizi gördükçe el ele olmanın etkisini bir kez daha hissettim. “Yalnız kuş yuva yapmaz, yalnız taş duvar olmaz” der büyüklerimiz, bazı konularda bir topluluğun yapacağını, tek başına yapamazsın. Toplumsal fayda yaratan konular için de bu böyle, birlik olunca fayda yaratma gücün artıyor...

İzmir Amerikan Kolejindeki eğitiminizin topluma hizmet ve dayanışma kültürünüzün oluşmasında nasıl bir rolü var?

Belirttiğim gibi “Enter to Learn, Depart to Serve” felsefesiyle, okuldaki eğitimimiz kapsamında yer alan, sosyal sorumlulukla aktif olarak ilgilenmemizi sağlayan sosyal kulüplerimiz, bana çok şey katmıştı. Bu kulüplerin vasıtasıyla; örneğin huzurevi kulübünde olup yaşlılarımızı mutlu etmenin önemini deneyimlemek, kardeş okullarla dayanışma içerisinde olup paylaşmanın anlamını hissetmek de çok değerli oldu benim için. Şunu söyleyebilirim ki, ailemden aldığım paylaşma bilinciyle beraber, lisemde de topluma hizmetin önemini öğrendim. Bu bilinçle büyümek büyük bir şans. Bu dünyada sadece tüketip, kendi hayatımızı mükemmel bir şekilde inşa edip, bir gün bu dünyadan gitmek, bana göre boşa yaşanmış bir hayat olur. Her gün, “Bugün yaşama hizmet için ne yaptım?” diye sorguluyorum. O gün yerden bir çöpü alıp çöpe attıysam dahi, bütünün hayrı için dünyamıza bir şey yapmış hissediyorum. Bu bilinci deneyimleyebildiğim için hayata karşı minnettarım, ancak bunlar henüz küçük değişimler... Daha büyük etkilerde bulunabileceğimiz günlerin olmasını da umut ediyorum.

www.birlesmiseller.com

instagram.com/birlesmiseller/

DR. EMEL UYSAL

ÇOCUKLAR BİR AN

EVVEL OKULA DÖNMELİ

SEV Araştırma ve Etki Departmanı, 6 Şubat depremlerinin ardından farklı ülkelerdeki afetler sonrası yapılan araştırmalar ve uygulamalar ışığında çocukların yaşayabilecekleri sorunların çözümü için neler yapılabileceğini araştırdı. Hazırlanan bu rapora ilişkin SEV Araştırma ve Etki Departmanı Müdürü Dr. Emel Uysal ile konuştuk...

Deprem gibi afetler sonrasında okulların ve eğitimin devam etmesinin önemi nedir? Dünyada nasıl bir yaklaşım ve örnekler var?

Deprem gibi afetler toplumsal olarak hepimizi etkiliyor, etkiledi. Çocuklar açısından baktığımızda ise çok daha sarsıcı olabiliyor, güvende hissetmiyorlar. Tehdit sona erdiğinde çevrelerinde güvendikleri yetişkinlere dönüyorlar; ebeveynler, öğretmenler ve çocukların bakım sorumluluğunu alan diğer yetişkinler. Okullar çocuklar için tanıdık ve güvenilir yerler, çocukların normal faaliyetlerine ve günlük rutinlerine dönmelerine yardımcı olabiliyorlar. Okullarda iyileşmeyi kolaylaştıran bir diğer unsur da akranlar, felaketin ardından yaşanan stresin etkilerinin azaltılması ve çocukların iyi olma hâlinin desteklenmesi için akranlarıyla bir arada olmalarının önemine araştırmalar da dikkat çekiyor. Bir de yaşanan afetler sonrasında kesintiye uğrayan sadece eğitim-öğretim olmuyor, bazı çocuklar potansiyel olarak güvenli olmadıkları ortamlarda kalmak durumunda olabiliyor. Dünyada afetler sonrasında çocuk işçiliğinde ve kız çocukların eğitimden uzaklaşmasında artışların yaşandığını gösteren çalışmalar da var. Tüm bunları bir araya getirdiğimizde, çocukların bir an evvel okula ve rutinlerine dönmelerinin önemi büyük. Dünyadan örneklere baktığımızda çocukların en kısa sürede okula dönmesini destekleyen politikalara ya da bu yönde önerilere yer verildiğini görüyoruz. Hatta afet sonrası hızla okula dönüş için, okulların kullanılamaz durumda olabileceği düşünülerek alternatif mekânların belirlenmesi ve eğitim-öğretim materyallerinin sağlanması için planlama ve uygulama içeren projeler bulunuyor.

Afetlerin çocuklara ve gençlere etkileri neler oluyor? Ne gibi sorunlar yaşıyorlar, dünyadaki örnekler ışığında bu sorunların etkileri ne kadar sürebiliyor?

Afetlerin çocuklar üzerinde kısa ve uzun vadeli etkileri olduğunu biliyoruz. Bu etkiler farklılaşabiliyor. Çocukların yaşı, ne ölçüde maruz kaldıkları, fiziksel olarak zarar görüp görmemeleri, yaşamlarına yönelik ciddi tehdit oluşması, sevilen birinin kaybı, günlük hayatlarında önemli değişikliklerin olması ya da daha önceki ruhsal durum, travmatik deneyimler gibi pek çok etken bulunuyor. Bu alanın uzmanları ve araştırmalar afetler sonrasında semptomların giderek azaldığını, ancak ne ölçüde maruz kalındığına ve bazı bireysel özelliklere göre de yıllarca devam edebildiğini söylüyorlar. Dünyadaki bazı örneklere baktığımızda, çocukların önemli bir kısmının yaşanan afet öncesi mevcut olmayan duygusal ve davranışsal zorluklar yaşadığı raporlanmış. Bu nedenle de çocukların yakınındaki destekleyici yetişkinlerin varlığı ve afetler sonrasında çocukların iyi olma hâlini destekleyecek çalışmaların uzun soluklu planlanması büyük önem kazanıyor.

Afet sonrası çocukların eğitiminde öğretmenlere ve okullara ne gibi görevler düşüyor, nasıl bir yaklaşım gerekiyor?

Okulların ve öğretmenlerin, çocukların normale dönmesi ve iyi olma hâllerinin desteklenmesi için rolleri büyük. Öğretmenlerin sakin ve güven verici olması, çocukların duygularını kabul etmeleri, konuşmaya izin vermeleri ya da teşvik etmeleri, her çocuğun farklı tepkiler verebileceğini göz önünde bulundurmaları öneriliyor. Sınıf etkinliklerini bir fırsata dönüştürmek de mümkün. Örneğin daha fazla akran iş birliğine dayalı etkinlik, problem çözme becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalar yapılabilir, iyi olma hâlini destekleyici çalışmalar sınıf rutini hâline getirilebilir. Burada hatırlanması gereken bir nokta bu tür durumlarda sınıf konuşmalarını ve etkinlikleri yönetmek konusunda zorlanılabileceği, güvenli alanda kalınması gerektiği ve mutlaka okuldaki psikolojik danışmanlık ve/veya rehberlik uzmanı olan meslektaşlardan destek alınması. Etkinlikler birlikte tasarlanabilir, konuşmalar birlikte yönetilebilir. En önemlisi de öğretmenlerin kendi iyi olma hâllerini gözetmesi, diğer yetişkinlerle ve gerektiğinde uzmanlarla görüşmesidir. Eğitimcilerin afet sonrası çocuk ve gençlerdeki olası etkileri, sınıf ve okul ortamının nasıl travmaya duyarlı hâle getirebileceği, sağlıklı bir eğitim-öğretim ikliminin nasıl yaratılabileceği üzerine de desteklenmesi gerekiyor. Okulların ise genel anlamda yukarıdaki önerilere ek olarak, çocukların iyi olma hâliyle birlikte öğretmenlerin ve diğer çalışanların da iyi olma hâlini gözetmesi, çalışanların duygularını paylaşması için alan açması; zaman tanıması önemli. Okulda yüksek risk altında çocuk ve gençler olabilir, bu çocuk ve gençlerin belirlenmesi ve müdahale planlarının olması öneriliyor. Uzun vadeli ruh sağlığı desteği sağlanmasına yönelik planlamaların yapılması bir başka önemli nokta. Okul değiştirmek zorunda kalan çocukların yeni okullarında destekleyici bir ortam bulmalarının adaptasyonlarını kolaylaştırdığı araştırmalarla ortaya koyulmuş. Ayrıca, afetin hemen ardından sağlanan psiko-sosyal desteğin yanı sıra afetlere hazırlıklı olmayı kolaylaştıracak eğitimler, simülasyonlar, müfredat zenginleştirme çalışmaları ve eğitimcilerin hazır olmasını sağlayacak uygulamalar da önem kazanıyor. Afet bilincinin yanı sıra risk azaltma kültürünün yaygınlaştırılması gerekiyor. Okullarda, psikolojik dayanıklılık (resilience) ve stresle baş etmeye yönelik çalışmaların da katkısı vurgulanıyor.

SEV Araştırma ve Etki Departmanının hazırladığı “Afet Sonrası Okul ve Eğitim Raporu”na linkten ulaşabilirsiniz.
https://flipbook.sev.org.tr/sev/afet_sonrasi_okul_ve_egitim/

Sibel Gülgönen Özer (UAA’88)

DEĞİŞMEYEN

TEK İHTİYAÇ

VERECEĞİMİZ

DESTEKTİR!

Mesleğini Amerika’da sürdüren ve oradan depremzedelere çevrim içi destek veren Psikolog Sibel Gülgönen Özer, deprem gibi büyük afetler sonrasında yaşanan psikolojik sorunların atlatılmasında yardım ve dayanışmanın önemine dikkat çekiyor. Özer, depremzedeler için değişmeyen tek ihtiyacın diğer insanlardan gelen destek olduğunu söylüyor.

Mezunlarımızın sizi daha yakından tanıyabilmesi amacıyla ilk olarak UAA sonrası eğitim hayatınızdan ve kariyerinizden bahsedebilir misiniz?

UAA’dan 1988 yılında mezun olduktan sonra üniversite eğitimi için Amerika’ya ilk gittiğimde, niyetim Türkiye’ye geri dönmekti. Uluslararası ilişkiler okuduğum dönemde sağlık sektörüne olan ilgimi yeni yeni keşfetmeye başlamıştım, ama yolumu bulmam iki yüksek lisans eğitiminden geçmemi gerektirdi. Bazılarımız genç yaşta ne yapmak istediği konusunda netler, bazılarımızın yolu ise daha alengirli oluyor. Önce genetik danışmanlık konusunda uzmanlık yaptım, sonra da Boğaziçi Üniversitesinin Klinik Psikoloji Bölümünü tamamladım. Eşim Kağan Özer ile uzmanlığımızın son yılında tanıştık ve evlendik. İlk oğlumuz Aksel, henüz 1 yaşını doldurmadan Gölcük depremi olunca ikimizin de uzmanlık alanı travma odaklı oldu. Hem İsrail hem de Amerika’dan gönüllü travma uzmanları Türk psikologlarını eğitmek için geldiler. Kağan ortopedi dalında, ben de psikolog olarak depremzedelere hizmet verdik. Onun niyeti oldum olası Amerika’ya yerleşmekmiş, Cleveland Kliniğinden teklif gelince biraz da depremin etkisiyle taşınma kararı verdik. Amerika’daki ilk yıllar benim için zordu, çünkü psikoloji eğitimimin geçerliliğinin olmadığı bir eyalette idik. Dört yıl içinde üç eyalet değiştirdik. Bu arada ikinci oğlumuz Onat doğdu. Benim üçüncü master eğitimini tamamlayıp geçerlilik kazanabilmem, 2007’yi buldu. Amerika’da olmak travma alanında başlayan uzmanlığımı derinleştirmeme, sanat terapisinde eğitilmeme imkân sağladı. Yıllar içerisinde ağır travmalara maruz kalmış kişilere yardımcı olabilmek benim için çok doyurucu, anlamlı bir meslek hayatı sağladı.

6 Şubat depremlerini duyduğunuzda neler hissettiniz?

6 Şubat depremi, herkes gibi bizi de derinden etkiledi. İlk birkaç gün danışanlarımın tamamı Türkiye’deki gelişmelerden haberdar oldular. Her ne kadar özel hayatımızı terapi sürecinin dışında tutmaya gayret etsek de böylesi bir etkinin sebebini saklamak mümkün olmuyor. Yürek acısı hayatın zorluklarına mesafeli kalarak azaltabildiğimiz bir şey. Mesleğimizse tam tersine kalbinizi bu acılara açmayı gerektiriyor. Yani biraz itfaiyecilerin yangının üzerine üzerine koşmaları gibi. Gariptir, depremden haberi olan iyi kalpli insanların ilk sorduğu hep aile ve yakınlarımızın iyi olup olmadığıydı. Çok doğal ve anlaşılabilir bir soru olmasına rağmen beni hep sinirlendirmiştir, çünkü derinden etkilenmek ve hüznü paylaşmak için akrabalığa gerek olmadığını düşünüyorum.

Depreme maruz kalmış kişilerin ruh hâlini deprem anında ve sonrasında diye ikiye ayırmak gerekir diye düşünüyorum. Şoke durumundan travmaya giden süreçte deprem mağdurları neler yaşarlar?

Deprem anı ve sonrası arasındaki farka dair tespitiniz çok doğru. Tabii ki genelleme yapmanın sınırlılığına değinmek lazım. Özellikle insan ruhunu anlama gayretimizde kişilerin üzerindeki etkiler çok fazla faktörden etkilendiği için hemen hemen her doğrunun bir istinası oluyor. Ama genel olarak travmaya maruz kaldığımız anlarda, ön kortikal sistemlerimiz (düşünce üretme, analiz etme, anlamlandırma vs.) devre dışı kalıyor. Bunun biyolojik temeli yavaşlıklarıyla ilgili. Varoluşumuza tehdit oluşturan durumlarda evrimsel olarak hayvanlarla paylaştığımız, birincil süreç olarak adlandırdığımız, koruyucu mekanizmalar devreye giriyor. O nedenle travma bittikten sonra birincil süreçlerle algılanan olayların yüksek kortikal sistemlerin süzgecinden geçirilmesi zor oluyor. Örneğin deprem sonrası depremin bittiği bilgisi beynin mantık süreçleriyle algılanabiliyor, ama kişinin tüm bedeniyle, psikolojisiyle, diğer bir değişle tüm varlığıyla kendini emniyette hissedebilmesi mümkün olmayabiliyor. Kişiye ve deneyimlerine göre emniyet hissinin geri kazanılması bazen zaman, bazen de özel tedavi gerektirebiliyor.

Deprem gibi büyük afetler sonrasında en sık rastlanılan psikolojik sorunlar nelerdir?

Deprem gibi büyük afetler sonrasında en sık rastlanan psikolojik sorunlar; anksiyete, depresyon ve normal yüksek kortikal sistemlerin işlevlerindeki basit aksamalar oluyor. Örneğin konsantre olamama, unutkanlık, umursamazlık veyahut aşırı duygusallık ve dikkat eksikliği çok normal etkiler. Toplumun daha az bir yüzdesinde travma sonrası stres bozukluğu oluşabiliyor, ama bunun tanısının konması için dahi 3-6 ay geçmesi gerekiyor. Yani aslında normal olan akut dönemde psikolojik olarak tam normal olamamak. Büyük bir afete maruz kaldığımızda, bundan etkilenmiş olmak bir sağlık belirtisi. Çoğu zaman insanlar psikolojik sağlığın semptom eksikliği olduğunu düşünür, ama gerçekte birçok psikolojik bulgu duyarlı, açık yürekli ve kendini hayatın zor gerçekliklerine karşı koruma mekanizmalarıyla kuşatmamış, sağlıklı bir psikolojinin göstergesi.

Deprem yaşamış bir kişinin psikolojisine yönelik en iyi sonucu alabilmek için tedaviye ne zaman başlanılmalı?

Depremin hemen ardındaki ihtiyaçlar sonrasına göre daha farklı ama hepsi çok değerli. Çoğu insan zaten içgüdüsel olarak depremin hemen sonrasında muazzam bir duyarlılıkla tanımadığı insanlara yardım elini uzatma isteği hisseder. Bazılarımız yüreklerimizi başkalarının acılarını dinlemeye açabilirken, diğerleri somut problemleri çözmeye yönelirler ki, ikisi de kendi içinde gerekli ve değerli. Herkesin yapabileceği en kolay şey, diğerine zaman ayırmak ve dinleme yetisine öncelik vermek. Genel olarak dinlemekten çok konuşmayı seviyoruz, psikolojik yüke şahit olmaktan çok, ortadan kaldırmak istiyoruz. Oysa ki en büyük ihtiyaç ilgi ve zaman. Bir diğerine dikkat kesilmek, verilebilecek en büyük hediyelerden. Psikologlar ve uzmanlar hem depremin hemen ardından hem de üzerinden zaman geçince yardım etmeye hazırlar. İhtiyaçlar değişebiliyor ama değişmeyen şey birbirimize verebileceğimiz destek. Sosyal hayvanlar olduğumuz için insanın iyileşme sürecinde diğer insanlara ihtiyaç duyduğu gerçeği değişmeyen bir faktör.

Başta depremler olmak üzere büyük doğal afetlerin toplumun genelinde yarattığı psikolojik tahribatı nasıl tanımlarsınız?

Büyük doğal afetlerin toplumun genelinde yarattığı psikolojik tahribatı aslında pandemi sürecinde beraber yaşadık. İnsan yapısı/doğası gereği güvende hissedebilmek için hayatın değişmez faktörü olan bilinmezliğe karşı bir sürü yöntem geliştiriyor. Özellikle bilgi birikimimizi artırarak geleceği tahmin etmeye çalışıyoruz. Bu tip afetler bizi bilinmezliğin gerçekliğiyle acımasızca yüzleştiren olaylar ve çoğumuz için sindirmesi kolay değil. Yarın, hatta bir sonraki anda ne olacağını bilememek çıldırtıcı bir gerçeklik. İnsan her an, bir an sonra ölebileceği bilinciyle nasıl huzur bulabilir? Diğer yandan mistik geleneklerin tümü bunun gerekliliğine işaret ediyor. Aslında belki de doğal afetleri bizi bilgeliğe, bilişsel olarak aydınlanmaya davet eden süreçler olarak da görebiliriz. Tabii ki bu işin felsefesi. Afet sonrası bir anda her şeyini kaybetmiş birine söylenecek bir şey değil. Bilgeliğin gerektirdiği çoğu zaman neyi, ne zaman söyleyeceğimizi ayırt edebilmek.

Depremlerde en önemli kayıplar canların yitirilmesi. Ancak geride kalanların barınacak evlerinin, kullanacak eşyalarının kalmaması; dolayısıyla hayat karşısında tamamen savunmasız olmaları onların psikolojilerini nasıl etkiliyor?

Her kayıp kendi içinde zor ve geçerli. Benim depremzedelerle çalışmaktan öğrendiğim, en zor kaybın insan kaybı olduğu ve psikolojik zorlukların fiziksel olanlardan daha zor yaşandığı. Bunu hem fiziksel hem finansal hem de insan kaybı olan kişilerden öğrendim. Maslow’un insan ihtiyaçlarının önceliğine dair bir teorisi var. En temel ihtiyacımızın fiziksel ihtiyaçlar olduğunu, bunun güven ihtiyacı sonra da sevilme ve ait olma ihtiyaçlarıyla devam ettiğini tespit etmiştir. En son sıraya ulvi ihtiyaçlarımızı koymuştur. Oysa benim yine depremzedelerden öğrendiğim şey, varoluşsal veya ulvi sorgulamalarına zaman ayıran insanların fiziksel ve güven ihtiyaçlarıyla daha iyi baş edebildikleri yolunda.

Son olarak, depremin yıkıcı etkisinden uzak kalan milyonlarca kişi, depremzedeler için hem maddi hem de ayni yardımlarda bulundu. Dayanışma elbette ki çok önemli, ancak işin bir de psikolojik destek boyutu var. Sizce, insanlar (psikoloji eğitimi almayan) depremzedelerin psikolojik olarak iyi hissetmelerini sağlayacak neler yapabilirler?

Bu son sorunuz için çok teşekkür ediyorum. Bu tip afetlerin veya savaşların en zor tarafı ilk plandaki yardım ve ilginin bir süre sonra ortadan kalkması. Psikoloji eğitimi almayan insanların depremzedeler için uzun vadede yapabilecekleri en güzel şey, bu konuda uzmanlaşmış olanların organize yardım çabalarına destek vermek olabilir. Psikologlardan çoğu zaman uzun vadeli de olsa gönüllü hizmet vermeleri bekleniyor. Oysa psikolojik desteğin bir meslek seçimi olmasının yanı sıra psikoloğa yüklediği, sayısala dönüştürülmesi mümkün olmayan bedelleri var. Depremzedeleri unutmamak, ihtiyaçları uzun vadede takip etmeye devam etmenin yanı sıra lütfen onlara destek vermeyi hayat amacı edinmiş psikologlara da destek vermeyi unutmayın.

ŞENİZ PAMUK (UAA’81)

ÇOCUKLAR HAYATI

YETİŞKİNLERİN

YANSITTIĞI

BİÇİMDE YAŞAR

Depremden etkilenen çocukların ruh hâliyle ilgili bilgisine başvurduğumuz Uzman Klinik Psikolog ve Aile Danışmanı Şeniz Pamuk, çocukların travmatik olayların ardından hayatlarında nelerin eskisi gibi devam edeceğini bilmek istediklerini belirtiyor ve ekliyor: “Yetişkinlere düşen bu sorulara doğru yanıtlar verip daha sonrasında da çocuğun hayatının vazgeçilmez ögelerini onarmaya ya da yenisini oluşturmaya çalışmaktır.”

Şeniz Hanım, tüm mezunlarımızın sizi daha yakından tanıyabilmesi amacıyla eğitim hayatınızdan ve kariyerinizden kısaca bahsedebilir misiniz?

1985 yılında Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümünü, 1987 yılında da Klinik Psikoloji Yüksek Lisans programını bitirdim. Amacım her zaman çocuk ve gençlerle çalışmaktı. Mezun olmadan Davranış Bilimleri Enstitüsü Çocuk ve Genç Biriminin kuruluşunda yer aldım. Aynı kurumda 22 yıl boyunca danışan görmenin yanında birçok projeye ve eğitime katıldım. 2008 yılında BEYAZ Bireysel Gelişim ve Danışmanlık Merkezini kurdum. Çocuk ve gençlerle çalışmanın yanında ailelerle, okullarla ve çeşitli kurumlarla çalışmaya devam ettim. 2005-2012 yılları arasında kendi psikanaliz sürecimi tamamladım. Birçok STK’da gönüllü çalışmalar yürüttüm. Birçok kitapta bölümler yazdım. 2021 yılında “Korku Çağında Çocuk Yetiştirmek” isimli kitabım yayımlandı. Bilgi Üniversitesi Klinik Psikoloji/Çocuk ve Ergen Alt Dalında bir dönem hoca olarak görev aldım; hâlen aynı kurumda süpervizör hoca olarak çalışmaktayım. İlgi alanlarımı çok kısaca, çocuk ve gençlerde uyum ve davranış sorunları, kaygıya dayanan zorlanmalar, sosyal beceriler, aile içi ilişkiler, travma ve sağlıklı gelişim danışmanlığı olarak tanımlayabilirim.

6 Şubat haberini duyduğunuzda neler hissettiniz?

Sabah insanıyım. O gün de erken uyandım. Haberlere baktığımda olayın boyutlarını önce anlayamadım hepimiz gibi. O bölgede kimleri tanıyorum diye düşündüm. Birkaç arkadaşıma mesaj attım, ancak birçoğu olayın farkında bile değildi. Hasarın boyutları yavaş yavaş gün yüzüne çıkmaya başladı. Hepimizin hissettiklerini hissettim: Müthiş bir üzüntü, çaresizlik, öfke, biraz suçluluk ve çok güçlü bir yardım etme isteği. “1999 depreminden beri travma konusunda öğrendiklerimi ve kazandığım becerileri nasıl kullanabilirim? Nasıl faydalı olabilirim?” sorusu. Deneyimlerim, böyle olaylardan sonra ruh sağlığının çok uzun soluklu bir süreç olduğu yönünde.

Deprem gibi büyük bir felaketle karşı karşıya kalan çocukların içinde bulundukları ruh hâlini genel olarak tanımlamanız mümkün mü?

Büyük ölçekli felaketlerin herkes için travmatik bir deneyime dönüşmesi söz konusu değildir. Bir olayın travma etkisi yaratması için o kişinin ruhsal ve bedensel olarak dayanma yetisini delip geçmesi gerekir. Böyle bakıldığında çocukların koruma kalkanlarının oldukça narin olduğunu düşünebiliriz. Tabii burada çocuğun yaşı çok önemli bir boyuttur, ancak bu görüşme çerçevesinde bu alana girme olanağımız yok. Çocuğun çevresinde güvendiği yetişkinler, dünya ve çocuk arasında bir uyarı kalkanı oluştururlar ve yaşananları onların baş edebileceği şekilde çocuklara sunarlar. Bu ölçekte bir olayı çocuğun anlamlandırması zordur. Yaşı gereği, muhtemelen ne benzer bir olay yaşamıştır ne de böyle bir olaya şahit olmuştur. O nedenle yaşadıklarına bir anlam vermesi neredeyse olanaksızdır. Yapacağı ilk şey, çevresindeki yetişkinlerin verdikleri tepkileri izlemek olacaktır. Eğer yetişkinlerin oluşturduğu uyarı/güvenlik kalkanı ortadan kalktıysa o zaman çocuğun “anlamsız bir dehşet” duygusuyla kalakalması kaçınılmazdır. Ne kadar feci olursa olsun yaşananların çocuğa, onun anlayabileceği bir dille anlatılması ve çocuğun yaşananlara bir anlam verebilmesi, durumla baş edebilmesi açısından son derece önemlidir. O nedenle, yetişkinlerin önce kendi duygularını regüle etmeleri/dengelemeleri, daha sonra da çocuklarına yönelmeleri önemlidir. Bu bilgiler ışığında çocukların ruh durumlarını çok genel terimlerle özetleyecek olursak; dünyaya, yakın çevrelerine ve kendilerine olan güven duygusunun zedelenmesi, kaygı ve korku, öfke, yalnızlık ve çaresizlik diyebiliriz. Ancak unutmamak gerekir ki, çocuklar için neşe hayatın bir parçasıdır. O nedenle de bu olumsuzluktan onları çıkarabilecek, dozunda söylem ve etkinlikler onlara iyi gelebilir.

Ebeveynlerini ya da yakınlarını kaybeden çocuklara nasıl yaklaşmak gerekiyor?

Bir çocuğun en korktuğu şeylerin başında anne ve babasına bir şey olması gelir. Bu kadar acı bir durumun çocuğa nasıl iletileceği ve bu zorlu açıklamayı kimin yapacağı son derece önemlidir. Bir doğal afet sonucunda yaşanan anne-baba kaybı, çocuğun hayatında az ya da çok, mutlaka bir iz bırakır. Çevredeki yetişkinler kendi kaygılarıyla da baş etmek adına durumu hafifleştirmeye çalışabilirler ki, bu da en yapılmaması gereken şeylerden biridir. Çocuğun mümkünse tanıdığı ve güvendiği bir yetişkin, çocuğun yaşı ne olursa olsun, onunla mutlaka konuşmalıdır. Çocukla yapılacak hiçbir konuşma ilk ve son konuşma olmayacaktır, bu konu çocuğun hayatının ortasında her zaman yer alacak ve değişik gelişim dönemlerinde yeniden gündeme gelecektir. Okul öncesi dönemde, çocuklar son derece somut bir düşünce yapısına sahiptirler ve “geri dönülmezlik” kavramını anlamayabilirler. Çocukla yapılacak konuşma, ana hatlarıyla şu şekilde olabilir: “Şimdi sana çok üzücü bir haber vereceğim. Bu haberden dolayı ve bunu sana söylemek zorunda olduğum için ben de çok üzgünüm. Annen/baban, artık hayatta değiller, ne yazık ki tüm çabalara rağmen kurtarılamadılar. Öldüler. Bunun senin için çok korkutucu olabileceğini, çok kızabileceğini anlıyorum…” Bu konuşma sırasında ve sonrasında duygulara izin verilmelidir. Daha sonrasında da çocuğa, hayatının o anın koşulları itibarıyla nasıl devam edeceği de bilindiği kadarıyla anlatılmalıdır.

Depremde çocuklardan bazıları, ne yazık ki uzuvlarını da kaybetti. Travma üstüne travma yaşayan bu çocuklar için sizin gibi uzman kişilerin izlemeleri gereken yol nedir?

Bu afetin en acı yönlerinden biri de uzuvlarını kaybeden çocuk, genç ve yetişkinler oldu. Beden bütünlüğüne zarar gelmesi de en büyük travma nedenlerinden biridir. Tüm yaşananlarda olduğu gibi burada da öncelikle hafife alıyormuş izlenimi veren cümleler kurmamak önemlidir: “Ama bak hayattasın! Senden daha beter durumda olanlar var! O kişi buna rağmen neler neler başarmış!” gibi ifadeler çocuğu daha da büyük bir yalnızlığa ve isyana iter. Eğer bir ampütasyon söz konusuysa, bu kararı, bu konuda yetkinliği olan hekimin açıklaması uygun olur. Bu karar açıklanırken çocuğun anne ve babasının ya da çocuğun güvendiği bir yetişkinin orada olması gerekir. Çocuğa bu açıklamanın yapılması için mutlaka yeterince süre ayrılmalı, konu geçiştirilmemelidir. Sakin bir ses tonu ve göz temasıyla konu, “Kesmek”, vb. kelimeler kullanılmadan aktarılmalı ve bu kararın son çare olduğu vurgulanmalıdır. Çocuk, depremden uzuv kaybıyla çıktıysa da durum açıklanmalıdır. Çocuklar için yetişkinlerin konu hakkında düşünmeleri ve çareler araştırmaları önemlidir. Bu nedenle, bu konuda elden gelenin yapılacağını duymaya da ihtiyaçları vardır.

Çocukların ve gençlerin yeni yaşam biçimlerine daha çabuk adapte olduğuna dair bir kanı var. Bu kanı deprem yaşamış çocuklar için de geçerli mi?

Çocukların yeni durumlara uyum sağlama yetileri oldukça yüksektir. Bu noktada, en gözden kaçan grubun gençler olduğunu belirtmek gerekir. Çocuklar, çevrelerinde güvenilir, onları koruyup kollayan, onlarla olumlu iletişimlerini kesmeyen, onları düşündüklerini hissettiren yetişkinler olduğu ve hayatları yeniden belli bir ritim kazandığı sürece kendilerini daha rahat hissetmeye başlayabilirler. Hayata dair güvenleri, yeni bir olumsuzluk yaşanmadığı sürece, yavaş yavaş tamir olur. Başlarda da belirttiğim gibi, çocuklar hayatı, yetişkinlerin hayatı nasıl yansıttığı üzerinden yaşar. Hayata dair umudu görmek, örneğin çadırın içine belli bir düzenin getirilmesi, hatta bir çiçeğin sulanması bile çocukların ruh hâlini bir anda değiştirebilir. Çocuklar, meraklıdır, yenilik severler ve gülmek için fırsat kollarlar. Tabii bu onların olumsuz duygularını göz ardı etmek anlamına gelmez.

Oyun ve eğitim alanlarının hızlıca kurulması, çocukların psikolojileri üzerinde nasıl bir rol üstleniyor?

Çocuklar, travmatik olaylardan sonra hayatlarında nelerin aynı kalacağını mutlaka bilmek isterler. “Evim ne olacak? Ailem ne olacak? Okulum, arkadaşlarım ne olacak?” gibi. Yetişkinlere düşen bu sorulara doğru yanıtlar verip daha sonrasında da çocuğun hayatının vazgeçilmez ögelerini onarmaya ya da yenisini oluşturmaya çalışmaktır. Bu noktada “Çocuk Dostu Alanlar” dediğimiz, çocukların sosyal, duygusal, zihinsel ve bedensel gelişimlerine katkıda bulunacak alanlar da çok önemli bir yer tutar. O nedenle çadır kentlerde ve konteyner-kentlerde hızlıca bu alanların kurulması ve çocukların kullanımına sunulması, travma sonrası stres bozukluğu belirtilerinin ortaya çıkma olasılığını düşürür ve sorunların sonradan tamiri yerine baştan önleyici bir işlev görür.

Depremin ilk günlerinde, basın yayın organlarının sık sık enkaz altından çıkarılan çocuklara mikrofon uzattığını gördük. Bu yaklaşımı nasıl değerlendirirsiniz?

2023 Maraş depremi o kadar büyük bir depremdi ki belki sadece o bölgede yaşayanları değil 81 ilde yaşayan herkesi derinden etkiledi. Fiziksel olarak orada olamayanlar da olayın bir parçası olmak istediler. Ancak, o bölgeye gidenlerin olayın boyutları karşısında gerçekten dehşete düştüler. Bu dehşetin sadece yetişkinler üzerinden aktarılmasının yaşananların boyutları hakkında tam bir fikir veremeyeceği, insanların duygularını yeterince harekete geçiremeyeceği düşünülmüş olabilir. Öte yandan, 18 yaşına kadar herkesin çocuk sayıldığını da biliyoruz. Kendi can güvenliğinden emin olmayan, o andan sonrasının nasıl geçeceği hakkında hiçbir fikri olmayan, ruhsal yıkım yaşamış çocuklara mikrofon uzatmak onların öncelikle fiziksel ve ruhsal olarak gözetilmeleri, kollanmaları anlayışına son derece aykırı bir durum. Bir kere kaydolan ve sosyal medyada yer alan bir görüntünün bir daha asla yok olmadığını da biliyoruz. Dolayısıyla çocukların sınırlarına bu kadar girmeye kimin hakkı var, üzerinde durulması gereken bir konu.

GÜNEY OLGUN (TAC’89)

DEPREME

DAYANIKLILIK

SİSTEMİN ÇÖZMESİ

GEREKEN BİR OLGU

Güney Olgun, ABD’de Virginia Tech’te doktora yaparken 1999 İzmit depremi olunca doktora hocasıyla birlikte saha çalışmaları yapmak üzere Türkiye’ye gelerek bu olaydan sonra geoteknik deprem mühendisliği üzerine çalışmaya başladı. Virginia Tech’te araştırmalarına devam eden ve Missouri Üniversitesinde öğretim görevlisi olan Güney Olgun’a göre, her ülkede deprem sonrasında gördüklerimiz, o ülkenin sosyo-kültürel yapısının bir yansıması...

6 Şubat’ta tüm ülkeyi etkileyen bir kabusa uyandık. Bu yazıyı yazdığım tarihte üzerinden tam 52 gün geçmiş olmasına rağmen bölge toparlanmaktan son derece uzak bir noktada. Yolumuz çok uzun... Üstelik sanki daha önce bilinmiyormuşçasına, ülkemizin deprem kuşağında olduğunu ve Marmara bölgesindeki olası depremin ülkeyi her anlamda yıkacağını tekrar hatırladık. Şaşkınlık ve telaş içerisinde deprem çantaları yapılıyor, bina analizleri için sıralara giriliyor, taşınanlar ve taşınmayı düşünenler hatırı sayılır sayıda... Ülkemizde sistem karşıtı, kaderci ve bir miktar da tembelce bir tavır var. Panik olmaya oluyoruz ama taşın altına elimizi koyup da gerekli adımları atmıyoruz. Tüm bu durumları yaşarken dönem arkadaşım Güney Olgun geoteknik mühendisliği mesleği, yani inşaat zeminin incelenmesi, zemine uygun teknikler ve malzemelerin geliştirilmesi ve kullanılması konularında çalışması itibarıyla öyle çok soru aldı ki, bunların bir kısmına Connect dergisinde yer vermek istedim. Hem kendisinin mesleki yolculuğunu öğrenmek hem de deprem kuşağında olan ülkemizle ilgili görüşlerini bilmek istersiniz diye düşündüm.

Güneyciğim, bizler ortaokul-lise senelerimizde mesleki seçimlerimizi şimdiki çocuklar kadar bilinçli, ön denemeler yaparak yapamıyorduk. Sen konunu nasıl belirledin? İnşaat Mühendisliği ve akabindeki eğitimlerinde seni heyecanlandıran şeyler neler oldu?

Ben lisedeyken meslek seçimimi tamamen kontrolüm dışında yaptım. Bu kendi içinde çelişkili ifadeyi hemen açıklayayım: Ben TAC’deyken şimdi STEM dediğimiz, fen ve matematik konularını severdim. Hiçbir zaman not ortalaması yönünden parlak bir öğrenci olmasam da TAC’de hâlâ severek hatırladığım Ahmet Halil, Jacques Perrin ve Mark Shanahan gibi hocalardan aldığım STEM dersleri beni bu doğrultuda şekillendirdi. O zamanlar şimdiki öğrencilerin bilinç seviyesi bizde olmamakla beraber, alttan alta böyle bir filtrelemeden geçtik ve ben mühendisliğe yöneldim. Lise sondayken, bizim dönemden herkesin yakından tanıdığı ve çoğumuzun da hayatını derinden etkileyen Azmi abi (Azmi Varan TAC’71), biz bir grup haylaz basket sahası kenarında otururken yanımıza gelip “Gençler, üniversite için hangi bölümleri düşünüyorsunuz?” diye sordu. Biz de gayet renkli bir şekilde ben mühendislik, diğeri tıp, bir diğeri işletme tarzında cevaplar verince, Azmi abi de bize, “Ya gençler, iyisiniz hoşsunuz da; ne oldu bu yeni kuşağa böyle? Biriniz de sevdiğiniz işi yapmayı planlayın. Bizim zamanımızda aramızdan müzisyenler, gazeteciler vs. çıkardı” diye üzerimize ufak bir imza atıp uzaklaştı. Hâliyle dediklerinin önemini yıllar sonra anlıyoruz. Tabii hayat da böyle bir şey, ancak geriye dönüp baktığınızda anladığınız ve bu tecrübelerin bileşkesini kullanarak ileriye yönelik sonuç vermesi zor çabalamalardan oluşan bir süreç. Bütün bu kendi içinde hafif rasyonalite barındıran olaylar zinciri; ben son sınıftayken ve açıkçası üniversite sınavına kısa bir süre kala, babamın da zorlamasıyla sadece inşaat mühendisliği tercihi yapmamla, şu anda bulunduğum rotasına girdi. Bizim zamanımızda tercih ettiğin okulları sınavdan önce formlara işlerdin. Ben de sabah üniversite sınavına giderken babamla kavga ederek Boğaziçi ve İTÜ İnşaat Mühendisliği olmak üzere iki tercih yaptım. Geçen gün sahada ölçüm ve dokümantasyon yapmak için Amerika’dan beraber geldiğimiz ve konusunda son derece başarılı olan sevgili Tuğçe Başer’e Adana’dan İskenderun’a giderken bu travmatik olayı anlatırken onun da bu kadar olmasa da benzer süreçler yaşadığını öğrendim. Yani büyük oranda içinde bulunduğumuz koşulların ürünüyüz. Neyse gelelim üniversiteye. Boğaziçi Üniversitesinde Turan Durgunoğlu’nun verdiği zemin mekaniği ve temel mühendisliği derslerini çok sevdim. Turan Hoca derslerinde arada sözlü yapması ve şimdi aklımıza bile getiremeyeceğimiz bir şekilde sınıfın arkasında uyuyan öğrencilere tebeşir atması gibi sebeplerle, öğrencilerin biraz da haklı olarak çekindiği bir hocaydı. Bu sefer belki de ilk defa tercihimi sevdiğim konuda yaparak bitirme projemi ve takiben yüksek lisansımı Turan Hocayla yaptım. 1970’lerde UC Berkeley’de Turan Hocanın yanında doktora yaptığı Jim Mitchell’la beraber çalışma hayalleriyle Virginia Tech’e doktora yapmaya gittim. Doktoramın ilk senesinin yazında 1999 İzmit depremi olunca saha çalışmaları yapmak üzere Türkiye’ye geldik ve ben de deprem mühendisliği üzerine çalışmaya başladım. Sonrasında Turan, Jim ve doktora danışmanım olan Jimmy Martin’le beraber İzmit depremi üzerine çalışmalar yapıp makaleler yazdık. Evet Defneciğim, aslında daha kısa bir cevap vermeye çalışırken, köşe taşlarını belirleyen kişilerle beraber mesleki hayatımın genel bir özetini yaptım. Bütün bunların sonunda çıkardığım dersler sebebiyle oğlum ve kızımla meslek seçimini konuşurken biraz da sorumluluğu üzerimden atarak “Bana sormayın, ne seviyorsanız onu yapın” diyorum. Bakalım onlar otuz sene sonra bu süreci nasıl hatırlayacak? Muhtemelen, “Biz o kadar gençken ne bilebilirdik ki, keşke bizi yönlendirseydin” diye kızacaklar. Kim bilir?

Tüm dünyadaki depremleri takip eden bir akademisyen ve araştırmacı olarak deprem kuşaklarında olan diğer ülkelerle bizi karşılaştırdığında (örneğin iyi örneklerde hep Japonya var) bizim en temel hatalarımız neler? Neyi değiştirmemiz lazım?

Senelerdir bu işin işindeyim, dünyada bir yerde 7’den büyük bir deprem olursa ve çölün ortasında değilse en azından biraz ilgilenirim. Pek çok büyük deprem üzerine çalışmalar yürüttüm. Ama hâlâ Türkiye’deki problemin ne olduğunu anlayamadım. 1999 İzmit depremi sonrasında Gölcük’te cadde boyunca sağlı sollu binalar yıkılmıştı, durum kötüydü. 24 sene sonra daha kötüsünü yaşadık. Hiçbir şey düzelmemiş. Bir yerde 7.8 büyüklüğünde bir deprem olsa bile binalar buna uygun yapılmışsa orada hiçbir binanın yıkılmaması gerek. Katastrofik şekilde, yıkılmamak kaydıyla deprem şartnamesi hasara da izin verir. Ha tabii kontrol edemediğimiz farklı faktörlerden dolayı yıkım yine olur, çünkü bina stoğunuz eskidir, yapıldıkları tasarım seviyesi zaman içinde artık aşağıda kalmıştır, iyi bakım yapılmamışsa binada dayanım azalmıştır vs. Her şey kitabına uygun yapılmış olsaydı, bugün biz Antakya’ya gittiğimizde bir sürü ağır hasarlı bina görürdük. Tüm deprem bölgesinde yüz, iki yüz hadi bilemedin üç yüz bina yıkılırdı. Ama on binden fazla binanın yıkılması hata değil, sistemik bir problem var. Yapılar konusunda uzman arkadaşlarla konuşuyoruz arada. Ben depremlerin daha çok geoteknik, yani yer altındaki kısmıyla ilgileniyorum. Benim anladığım kadarıyla binalar depremde çok basit hatalardan dolayı yıkılıyor. Uygulama konusunda bazı örnekler, kolon kiriş birleşimlerinde çelik donatı bağlantı detayları hatalı, donatılar birbirine düzgün bağlanmıyor, şantiyeye gelen beton kolay dökülsün diye su katılıyor. Tasarım ve projelendirme konusunda göze çarpan hatalar ve çarpıklıklara örnekler vermek gerekirse, mühendisler bir günde bina tasarımı yapıyor, bilgileri bir programa giriyor ve çıktı alıyor, teknik donanımları zayıf ve en önemlisi okuldan mezun olur olmaz proje yapmaya başlıyorlar. Ben geçen hafta derste temel tasarımı konusunu bitirdim. Dersimden çıkan öğrencinin gidip bir binanın temel sistemini tasarlamasını istemem. O genç mezun gidecek 4-5 sene çalışacak, işin bir derste anlatılamayacak detaylarını öğrenecek, bunları yaparken başında tecrübeli bir mühendis olacak. Hem olan hataların uygulamaya geçmesini önleyecek hem de genç mühendis işi öğrenecek. Ve en önemlisi, hatalarımızdan ders almıyoruz. Depreme dayanıklılık konusunda hatalı projelendirilmiş ve hatalı inşa edilmiş binalar deprem olmadan önce ayakta duruyorlar, bunun üzerine kolon da kesiliyor, bina yine ayakta duruyor. Çünkü betonarme bir binanın kendi ağırlığı altında yıkılması çok zordur. Bu hataları yapanlar binalarının ayakta durduğunu görünce daha da cesaretleniyorlar. Ama bir binanın yanal deprem yükleri altında iyi davranması çok başka bir hikâye. Sonuçlarını da depremde görüyoruz. Bir sonra olacak büyük depremde farklı bir durum mu olacak, hiç sanmıyorum. Maalesef hâlâ işin medyatik sansasyon kısmındayız. Türkiye’nin deprem risk haritası ortada zaten, ben de deprem bekliyorum. Gerekirse deprem risk haritası yenilenir, ki yenilenmelidir de. Benim ve başka bir sürü araştırmacının içinde olduğu gruplar çalışıyorlar ve Amerika’daki risk haritası yenileniyor. Bu rutin bir şey. Hiç kimse de ben şurada 7 büyüklüğünde deprem bekliyorum, ben 7.5 bekliyorum diye demeç vermiyor.

Mesleğin gereği dünyanın farklı yerlerinde araştırmalar yaptın mı? Aklında en çok yer eden unsurlar neler oldu?

Çalıştığım tek konu depremler olmamakla beraber, dünyanın farklı yerlerinde olan depremler üzerine çalışmalar yürüttüm. Şimdi hatırladığım kadarıyla Türkiye, Amerika, Porto Riko, Japonya, Yeni Zelanda ve Şili’de olan depremler üzerine çalıştım. Buralardan aklımda kalan bir unsur, her ülkede deprem sonrasında gördüklerimiz o ülkenin sosyo-kültürel yapısının bir yansıması. Bunun beni etkilemesinin bir sebebi, aslında deprem ve mühendislik gibi teknik bir konuda toplumsal yapının bu derecede belirleyici olması.

Türkiye’nin en riskli bölgeleri birden fazla haritada gösterildi. Depremin olacağını önceden bilmek mümkün mü? (Elbet bir gün olacak yaklaşımı dışında)

Depremin olacağını önceden bilmek günümüzde mümkün değil, teorik olarak belki ileride mümkün olabilir. Bu soruya çok net bir cevap veremem. Ama farz edelim ki bir saat sonra depremin olacağı tespit edildi, ne yapacağız, nasıl yapacağız? Binaları boşaltacağız, insanlar nerelere gidecek, şehri de boşaltacak mıyız? Bir kere yanlış alarm gelince bir sonraki deprem alarmını kaç kişi ciddiye alacak? Ben öğrenciyken, çok sevdiğim Semih Tezcan’ın dersinde bir arkadaş aynı soruyu sormuştu. Semih Hoca da her zamanki bilgeliğiyle cevap vermişti, depremi önceden bilsen ne olacak ne fark edecek? Biz yine binaları depreme dayanıklı olacak şekilde inşa etmek zorundayız. Bence bu görüş hâlâ geçerli. Bence Türkiye’de şu mantığın yerleşmesi gerekiyor. Deprem için şuraya dikkat edin, burada deprem bekliyorum diye fal açmak yerine deprem risk haritalarımıza bakalım, yenilemek gerekiyorsa yenileyelim, depreme dayanıklı bina tasarlamak ve inşa etmek konusunda bir sistem oturtalım. Depremin ne zaman olacağını bilmemize gerek kalmaz.

Biz sade vatandaşların ne yapması gerekir? Öncesinde ve zamanında...

Maalesef depreme hazırlık sade vatandaşın yapabileceği bir şey değil. Depreme dayanıklılık, sistemin çözmesi gereken bir olgu. Evet binalarımızın depreme dayanıklı olup olmadığını test ettirebiliriz ve bunun faydası da var, ama bir binayı en başta depreme dayanıklı inşa etmek, ne olduğunu bilmediğimiz bir binayı analiz etmekten çok daha kolay. Gidip bir bilgisayar alıyoruz, hangimiz gidip içindeki devreleri kontrol ettirme ihtiyacı duyuyoruz. Sistem doğru işlese vatandaşın deprem için ayrı bir hazırlık yapmasına gerek yok. Yani evet farkındalık iyi, bir afet durumunda ne yapacağını bilmek çok faydalı ama deprem konusunda en önemli konu binaların depreme dayanıklı olması. Son depremlerde kaç kişi deprem çantası sayesinde kurtuldu? Kendimizi kandırmayalım. Ama eğer binamızın depreme dayanıklı olup olmadığını anlamak istersek bunun için bir inşaat mühendisine bina deprem dayanım analizi yaptırmak gerekiyor. Bunu yaparken de gerekirse zemin etüdü, binanın şu anki yapısal sisteminin çıkarılması ve kolonlardan karot numunesi alıp mukavemet testi yapılması lazım. Bütün bu verileri kullanarak inşaat mühendisi binanın mevcut deprem şartnamesine uygun olup olmadığını kontrol edebilir. Uygun değilse ve istenirse binaya güçlendirme yapılabilir. Bunun için pek çok farklı yöntem var.

Detaylı açıklamaların için çok teşekkür ederiz. Son söz?

Ülkemiz deprem açısından çok aktif bir bölgede. Depremde olan yıkımın büyük çoğunluğu aslında önlenebilir. Bunun için de yapılması gereken, binalarımızı yaparken bilimsel prensiplere ve mühendislik kurallarına uymak.

SERA TOLGAY (UAA’10)

İSTERSEK DAHA

GÜVENLİ VE DOĞA

DOSTU ŞEHİRLER

YARATABİLİRİZ

Deprem ve diğer afetler karşısında hazırlıklı olabilmenin en önemli yolu, merkezî hükûmet, yerel yönetimler, akademisyenler, meslek kuruluşları ve halkın iş birliği içerisinde bir plan oluşturmasından, daha da önemlisi oluşturulan planın kimseye herhangi bir imtiyaz tanımadan uygulanmasından geçiyor. İklim Krizi ve Afetler Uzmanı, Şehir Plancısı ve Mimar Sera Tolgay, Türkiye’deki nüfusun yüzde 70’ine yakınının deprem riski bulunan bölgelerde yaşadığına dikkat çekerek, can ve mal kaybının en aza indirilmesi için yetkililerin atması gereken adımlarla ilgili ipuçları veriyor.

Sizi tanıyarak başlayabilir miyiz, UAA’dan sonra eğitiminize nasıl devam ettiniz? Hangi alanlarda çalışmalar yaptınız, nerelerde hangi görevlerde bulundunuz?

2014’te Yale Üniversitesinden mezun oldum, siyaset bilimi, çevre politikaları ve hukuku konusunda uzmanlaştım. Mezuniyetimin ardından World Resources Institute İstanbul ofisinde Tarihî Yarımada’nın yayalaştırılmasından sonraki hava kalitesi analizi, halk sağlığına etkisi ve sürdürülebilir ulaşım sistemlerinin geliştirilmesi üzerine çalıştım. Bu tecrübe beni şehir odaklı politikalar, planlama ve kentsel tasarım konularına yöneltti. Şehir planlama ve mimarlık-kentsel tasarım yüksek lisansımı MIT’de bitirdim ve iklim krizi ve afetler konularıyla ilk burada karşılaştım. Örneğin, Hindistan’da Gujarat Bölgesinde depremde zarar gören ve aynı zamanda sel riskine maruz kalan köylerde Ağa Han Habitat Ajansı ile çalışma fırsatım oldu. Hâlihazırda var olan afetlerin dışında iklim krizine adaptasyon konusu da çok gündemdeydi. Yüksek lisansım sonrasında New York Şehir Planlama Departmanında, şehrin iklim krizi ve özellikle her beş binadan birini etkileyen sel riskine karşı planları üzerine çalıştım. Sonrasında mühendislik firmaları ve şimdi de Scape Studio’da bu konular üzerine pek çok devlet kurumuna altyapı ve planlama projeleri için danışmanlık ve proje yöneticiliği yapıyorum. Son beş senedir daha çok iklim kriziyle mücadele ve afet riskleri konusunda doğa bazlı çözümler üzerine çalışmaktayım.

Kentsel planlama alanına, iklim değişikliği, afetler gibi nedenlerle önemli bir ilgi olduğunu görüyoruz. Siz kentsel planlama ve risklere hazırlık konusunda uzmanlaşmaya nasıl karar verdiniz, hangi çalışmalarda bulundunuz, bugün hangi alanlarda neler yapıyorsunuz?

Aslında afetler ve risk konusunda uzmanlaşmam, eğitim ve çalışma hayatımda bu konularla sık sık karşı karşıya gelmeye başlamamla doğaçlama bir şekilde gelişti. Yüksek lisans sürecinde daha çok karbon ayak izinin azaltılması üzerine çalışacağımı düşünürken mezun olduktan sonra iklim kriziyle beraber afet risklerin şiddetlenmesiyle bu konularda çalışırken buldum kendimi. Özellikle son 10-15 senede gözlemlediğimiz hızlı şehirleşme süreciyle beraber, iklim krizi konusunda dünya ölçeğinde yeterli önlemleri alamamız ve karbon salınımını azaltmamız, hızla inşa ettiğimiz kentlerin risklere ve afetlere ne kadar maruz kaldığını da gözler önüne serdi. Bulunduğum pek çok masterplan projesinde aslında bu riskleri azaltmaya çalışmanın kentlerde hayat kalitemizi artıracak çözümler gerektirdiğini de gördüm. Yani bu sorunu bir fırsata çevirebiliriz ve kentlerde hayat kalitemizi artırarak doğayla uyumlu yaşadığımız yerler olarak adapte edebiliriz. Son sekiz senedir bu konularda uzmanlaştım. Tasarım ve planlama firması Scape Studio’da ve daha önce de mühendislik firması WSP’de danışman olarak Amerika’da pek çok devlet kurumuna ve şehirlere proje yöneticiliği ve danışmanılığı yapıyorum. Örneğin ödül alan Resilient New Jersey projemizde sel riskiyle karşı karşıya olan bölgeleri halkın da isteği ve desteğiyle kamusal alanlara ve parklara dönüştürdük. Hurricane Sandy’de sular altında kalan Manhattan güney doğu ucundaki Seaport sahilinde de ileride daha da şiddetlenecek fırtınalara karşı yapılacak olan setleri lineer bir park sistemine entegre ettik. Aslında halkın da desteğiyle risk altında olan bölgelerin çoğunu altyapı ve peyzajı birleştirerek doğaya ve kamuya geri kazandırıyoruz.

Dünya Bankasının Türkiye’de afetlere karşı kentsel dönüşüm projesinde danışmanlık yapmışsınız. Bu proje nedir, buradaki göreviniz neydi? Türkiye’nin deprem ve diğer afetlere karşı durumu ve öneriler nelerdi, bunlar ne kadar hayata geçirilebiliyor?

Aslında bu çalışma 6306 sayılı afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi hakkındaki kanunun ve diğer kentsel dönüşüm süreçlerinin teknik değerlendirmesiydi. Dünya Bankası normalde bu raporları paylaşmıyor; bir ön analiz olarak fonlar verilmeden önce yapılan çalışmaları, yasal düzeni ve uygulama sürecini anlamak istiyorlar. İstanbul’a baktığımızda Japon Kalkınma Ajansı 2002’de bir risk haritası hazırlamıştı. İstanbul’daki uygulamayı hazırlanan risk profiliyle karşılaştırdığımızda daha çok rant odaklı, risk olmayan bölgelerde çok fazla dönüşüm olduğunu görüyoruz. Gerçekten dönüşüme ve güçlendirilmeye ihtiyacı olan, gecekonduların olduğu ya da dere yatakları ve sulak alanların üzerine yapılan, özellikle İstanbul’un batı şeridi boyunca riskli bölgelerde yeni yapılaşma görüyoruz. Küçükçekmece ve Büyükçekmece gibi sulak alanların ve alüvyonlu toprağı olan bölgelerin aslında imara açılmaması gerek. Aslında 2009 Çevre Düzeni Planına ve öncesine bakarsanız, bu bölgeler koruma altında. Özetle risk profili ve gerçekleşen dönüşüm arasında bir uyuşmazlık var. Ülkemizin jeolojisini göz önünde bulundurursak, Türkiye’deki popülasyonun yüzde 70’i deprem riskinin yüksek olduğu bölgelerde yaşıyor. Yüz binlerce sene derelerin ve suyun oluşturduğu bu verimli ova bölgelerinin tarımsal köyler ve kasabalar iken yoğun bir kentleşme sürecine girdiğini gözlemliyoruz ve depremlerde bu bölgeler zemin sıvılaşmasına maruz kalıyor. 2023 depreminde de mühendislerin gözlemi, kayalık bölgelerin çok daha az hasar gördüğü yönünde. Fay hatlarına yakın yerlerde yoğun şehirleşme sürecine girdiğimizde çok dikkatli olmamız gerek, uluslararası inşaat standartları zemin sıvılaşması potansiyeli olan bölgelerde daha da katıdır ve bu bölgelerde denetim çok önemli. Aslında yasalarımız ve ihtiyacımız olan kurumlarımız yerinde ama uygulamada çok fazla hata, kayırma ve son dakika değişiklikler görüyoruz. Gelişigüzel kat izinlerinin artırılmasına son verilmeli, kentsel yoğunluğun denetlenmesi, açık toplanma alanlarının korunması ve yenilerinin yaratılması çok önemli.

Türkiye’de afet risklerini çalışmış ve yıkımın olası boyutlarını tahmin edebilen bir uzman olarak 6 Şubat depremleri olduğunda neler hissettiniz; deprem sonrasında çalışmalarınız oldu mu?

Açıkçası deprem sonrasında hâlâ yaralarımızı sarıyoruz, çadırlarda yaşamak zorunda olan ve kentlerini, mahallelerini tamamen terk etmek durumunda kalan yüz binlerce vatandaş var. Antakya’da bir meslektaşımız bu yıkımın sadece fiziksel değil, zihinsel ve ruhsal bir yıkım olduğundan da bahsetti. Bu deprem hepimizi, Türkiye’de ve dünyadaki herkesi sarstı. 2023 senesinde depremlerle ilgili bu kadar uzmanlığın ve bilgi dağarcığının olduğu bir zamanda bile yoğun ve denetimsiz şehirleşme süreciyle kendimizi ne kadar tehlikeye attığımızı gördük. Şehir Plancıları Odası olarak, depremin hemen öncesinde seçimler için bir kılavuz hazırlandı ve benim de katıldığım konulardan biri afetlerdi. Plancılar olarak ne kadar hazırlıksız olduğumuzu konuşurken birkaç hafta sonra bu yıkımla karşı karşıya kaldık maalesef. Ama umarım bu sefer dersimizi almışızdır; 1999 ve 2023 felaketlerini bir daha yaşamayız. Depremin akabinde yapılan yardımlar ve dayanışma ortamından çıkarmamız gereken olumlu derslerin yanı sıra orta ve uzun dönemde planlama çok önemli olacak. Maalesef deprem sonrasındaki planlama süreçleri üstü kapalı ilerlediği için benim şahsen birebir çalıştığım bir proje yok, Şehir Plancıları Odası aktif olarak süreç konusuna bilgilendirme kampanyaları ve basın açıklamaları devam ediyor. Ben de depremin hemen akabinde Humanitarian Open Street Map’in hem Türkiye hem de Suriye’deki haritalama ve hasar tespiti çalışmalarına katkıda bulundum. Yerel sivil toplum kuruluşlarına da gönüllü olarak destek vermeye çalışıyorum.

Afet sonrasında veya risk altındaki bölgelerin yeniden inşası konusunda, ABD’de veya başka ülkelerde projelerde görev aldınız mı? Dünyada afetler sonrasında afetzedelerin geçici yerleşimi veya bölgenin yeniden inşasında nasıl stratejiler izleniyor?

Evet, özellikle New York ve körfezi çevresinin 2012’de Hurricane Sandy’den sonra plan ve mevzuat değişikleri, altyapı yenileme ve yeşil altyapı projeleri, kıyıların yeniden tasarlanması gibi pek çok projede çalıştım. Bu sene Resilient New Jersey projesi doğa bazlı çözümlere ağırlık verdi ve yaklaşık 2 sene süren bir toplumsal katılım süreciyle plan oluşturuldu ve proje ulusal planlama ve analiz ödülü aldı. Eskiden sulak alan olan bir bölgede su seviyelerinin fırtınadan sonra yaklaşık 4 metreye çıkmasından dolayı yüzlerce aile mağdur olmuştu. Bu ailelerin taşınmasına yardımcı olduktan sonra, bölgenin bir sulak orman ya da longoz olarak eski ekosistemine benzer bir şekilde geri restore ediyoruz ve aynı zamanda yürüme yollarının olduğu parkurlar da entegre ettik yerel halkın isteğiyle. Afetler sonrası şehirlerin inşasının temel kuralı, kentleri olduğu gibi yeniden inşa etmek değildir. Karşı karşıya olduğunuz riski iyi analiz edip aynı hataları yapmamak en önemli prensip. Daha sonra da genel risk profiline göre üç farklı yaklaşım izleniyor. Birincisi bahsettiğim gibi çok riskli bölgelerde yeniden yapılaşma olmaması, buraların restore edilip açık alanlar olarak halka ve doğaya geri kazandırılması. İkincisi riskle beraber yaşamak; yani bir sel durumunda su seviyesinin üzerinde yerleşim yapmak ya da depremle ilgili olarak zemin sıvılaşması tehlikesi olan bölgelerde inşaat kalitesine çok dikkat edilmesi, kat sayılarının gelişigüzel artırılmaması ve binaların taşıyıcı unsurlarıyla oynanmaması gibi. Üçüncüsü de riske karşı önlemler almak. Binaların güçlendirilmesi, imar affı gibi uygulamaların sona erdirilmesi ve kaçak yapılarla karşı ciddi bir tavır alınması lazım.

6 Şubat depremleri sonrasında Hatay, Adıyaman ve Kahramanmaraş ve pek çok ilçelerine kadar yerleşimleri neredeyse yeniden inşa etmek gerekecek. Yeniden inşa sürecinde nelere dikkat etmek gerekiyor, buradaki kentler fay hattından uzakta mı, yoksa risklerle birlikte yaşayacak şekilde mi inşa etmeliyiz?

Ülkemiz coğrafi olarak çoğu fay hattına yakın. Fakat bir yandan da en çok yoğunluğun fay hattının üzerinde ve yakınlarında olduğunu görüyoruz, çünkü zaman içinde ovaların ve düz alanların olduğu eski tarımsal köyler ve şehirler çok hızlı büyümüş. Buralarda yoğun yerleşmeye çok dikkat etmeli, kat izinleri bir anda artırılmamalı, zemin sıvılaşması olan bölgelerde inşaat kalitesine dikkat edilmeli. Hatta arazi kullanım ve imar planları, deprem riski yüksek olan alanlarda konut ve ticari gelişme yoğunluğunu sınırlamayı dikkate almalıdır. Suyun değdiği yerler özellikle yeşil alanlar olarak korunmalı ve insanların vakit geçirebileceği doğal parklar olarak kentlerimize geri kazandırılmalı. Genel olarak üst ölçekli planlar ve arazi kullanım planlaması, depremlerin neden olduğu potansiyel hasar ve can kayıplarını azaltmaya yönelik bir şekilde gözden geçirilmeli. Bir önceki soruda bahsedildiği gibi zemin sıvılaşması, depremler sırasında suya doygun zeminin mukavemetini ve sertliğini kaybederek sıvı gibi davranmasına neden olan bir olaydır. Arazi kullanım planlaması ve imar planları, toprak sıvılaşması olasılığını dikkate almalı ve kritik altyapı veya binaları yüksek risk altında olan alanlara yerleştirmekten kaçınmalıdır. Arazi kullanım planlaması, bina kodlarının ve standartlarının karşılanmadığı alanlara kritik altyapı veya binalar yerleştirmekten kaçınmalıdır. Hastaneler, polis ve itfaiye istasyonları gibi kritik yapılar ve acil durum sığınakları, bir deprem anında kolay erişilebilir alanlarda bulunmalıdır. Su arıtma tesisleri, köprüler ve yollar gibi kritik altyapıların dayanıklılığını dikkate almalı. Deprem riski yüksek olan bölgelerde bulunan altyapı, sismik aktiviteye dayanacak şekilde tasarlanmalı ve inşa edilmeli. Çevre düzen planları, imar ve arazi kullanım planlarında afet risklerini ve bu faktörleri göz önünde bulundurursak, depremlerin neden olduğu potansiyel hasar ve can kayıplarını önleyebiliriz.

Muhit adında, mahallelerde katılımcılığı ve veri paylaşımını hedefleyen ödüllü bir projeniz vardı. Bu nedenle İstanbul’u çok yakından tanıyan bir mimar ve planlamacı olarak afetlere hazırlık seviyesi ve yapılanlar çerçevesinde neler söylemek istersiniz? Vatandaşlar, yerel yönetimler, merkezi yönetim üzerine düşeni yapıyor mu?

Katılımcı planlama ve sivil toplum kuruluşlarının kapsayıcı bir süreç yaratılması için rolü çok önemli. Her şeyin merkezileşmesi sistemin hantallaşması demek, bir yandan da yerel yönetimlere kapasite, destek sağlanmalı. Bu kadar büyük bir afet karşısında merkezi kurumların yapacağı çalışmalara destek olacak ve etki alanını geliştirecek bir sistem oluşturmalıyız. Bunlardan biri erken uyarı sistemleri, acil müdahale ve bu konularda kapasite oluşturma çok önemli ve yerel yönetimlerin de kesinlikle hazırlıklı olması gerek. Bu sorunu Katrina sırasında New Orleans’da da gördük. Erken uyarı sistemi, kasırga ve onun potansiyel etkisi hakkında uyarılar yayınladı, ancak bu uyarıların halka iletilmesinde sorunlar yaşandı. Bazı kişiler uyarıları almadı veya durumun ciddiyetini anlamadı. Aynı zamanda New Orleans’daki setler ve diğer sel kontrol sistemleri, Katrina Kasırgası büyüklüğünde bir fırtınaya dayanacak şekilde tasarlanmamıştı. Setler birden çok yerde başarısız oldu ve yaygın sel ve yıkıma yol açtı kentin büyük bir kısmı su seviyesinin altında kaldığı için. Haberdar olmayan vatandaşlar resmen sel bölgesinde esir kaldı. İstanbul’da da kendi tecrübemden sürecin nasıl işlediğini ve rant odaklı bir kentsel dönüşüm süreci olduğundan haberdardım. Maalesef 6306 sayılı kanunun kötü uygulanmasından dolayı evimizden mağdur olduk. Müteahhitlere çok fazla güç verildiği için yasanın daha çok Kadıköy gibi gözde ilçelerin rant odaklı dönüşümü için kullanıldığını, gerçekten riskli binaların ve bölgelerin sorunlarını çözmek için kullanılmadığını biliyoruz. Yani çok büyük eksikliklerimiz var ve çok zaman kaybettik. Analizler yapılmadan verilen kat izinlerinin yanı sıra imar afları var. Bir de bahsettiğim gibi İstanbul’un aslında uygulanan bir 1/100.000 ölçekli İl Çevre Düzeni Planı yok, sadece 2009’daki hâli var ve korunan bölgelerin çoğu imara açılmış. Böyle gelişigüzel yapılan şehirleşme sürecinden dolayı gerçekten çok endişeliyim ve ben genç bir İstanbullu olarak İstanbul’a yatırım yapmaktan çekiniyorum. Bu sorun sarmalından çıkabilmemizin tek yolu herkesin bu konuda bir kamuoyu oluşturarak bunu yerel yönetimlerden ve bakanlıklarımızdan talep etmesi.

Son olarak, küresel iklim değişikliği ve afetler açısından nasıl bir gelecek bekliyor insanlığı? Sizin çalışma alanınız ve perspektifinizden neler yapılmalı?

Depremin yanında yakın geçmişte de tecrübe ettiğimiz gibi seller, akarsu taşkınları, orman yangınları gibi farklı doğa olaylarının da şiddetlendiği ve afete dönüştüğü bir coğrafyada yaşıyoruz. Bu riskleri göz önünde bulundurarak üst ölçekli çevre planları yapmamız ve bu planları uygulamamız gerek. Örneğin İstanbul’un son 1/100.000 ölçekli İl Çevre Düzeni Planı 2009’da kabul edilmiş. Bu planda korunması ve şehirleşmemesi gereken pek çok bölgenin imara açıldığını görüyoruz. Bu çelişki o kadar bariz ki, 14 senedir yeni bir çevre planı görmedik. Bütün bu riskleri göz önünde bulundurduğumuzda iklim krizine bağlı aşırı sıcak hava dalgaları, kent ısı adası, su kıtlığı ve kuraklık da yakın gelecekte kentlerimizde en çok konuşacağımız konular arasında yer alıyor. Bu nedenle, bir bütün olarak doğa olaylarına karşı dirençli şehirleri planlamamız ve uygulama geçirmemiz şart. Sadece müteahhitlerin karar alıcı olduğu bir uygulama düzeninden bütüncül afet yaklaşımına ve disiplinleri bir araya getiren ve yereli de kapsayan katılımcı bir planlama sürecine geçebilirsek bu mümkün olabilir. Sadece olduğu gibi yeniden yapmak değil, daha iyisini yapmak. Niyetlenirsek ve istersek hem güvenli hem de hayat kalitesini yükselten şehirler inşa edebiliriz, herkesin bu konuda bir kamuoyu oluşturarak bunu talep etmesinin çok önemli olduğunu düşünüyorum.

Hayrettİn Günç (UAA’07)

YENİDEN İNŞA KATILIMCI

BİR ANLAYIŞLA YAPILMALI

Kolombiya, Meksika, İtalya, Brezilya ve Türkiye'de yer alan farklı belediyelerle birlikte daha sağlıklı, güvenli ve yaşanılabilir şehirlerin nasıl yaratılabileceğine dair projeler geliştiren Kentsel Tasarımcı Hayrettin Günç, deprem bölgesindeki yeniden inşa sürecinin tüm tarafların görüşlerini alarak yapılması gerektiğini ve kısa vadeli, yara bandı diye adlandırılan çözümlerle derin sorunların ortadan kalkmayacağını belirtiyor.

Sizi tanıyarak başlayabilir miyiz, Üsküdar Amerikan’dan sonra eğitiminize nasıl devam ettiniz, hangi alanlarda çalışmalarınız oldu? Global Designing Cities Initiative’den ve oradaki çalışmalarınızdan bahsedebilir misiniz?

UAA’dan mezun olduktan sonra Yıldız Teknik Üniversitesinde Mimarlık eğitimi alıp Harvard University Graduate School of Design’da Kentsel Tasarım yüksek lisansımı tamamladım. Ardından kamusal mekân tasarımı ve kentsel hareketlilik konularına odaklandım. MIT’de yer alan Civic Data Design Lab’da araştırmacı olarak çalıştım. Şu andaysa Global Designing Cities Initiative adlı kâr amacı gütmeyen bir vakıfta çalışıyorum. Kolombiya, Meksika, İtalya, Brezilya ve Türkiye gibi ülkelerden farklı belediyelerle birlikte daha sağlıklı, güvenli ve yaşanılabilir şehirleri nasıl yaratabileceğimize dair projeler geliştiriyorum.

Bir mimar ve kentsel tasarımcı olarak 6 Şubat depremleri sizde nasıl duygulara yol açtı?

Büyük bir üzüntü, uzakta olmanın getirdiği çaresizlik ve bütün tedbirsizliklere karşı büyük bir hayal kırıklığı hissettiğimi hatırlıyorum. Bir yandan depremden etkilenen bölgedeki yakınlarımıza ulaşmaya çalıştığımız, diğer yandan da sosyal medya üzerinden çalışmalara destek olmak için çırpındığımız uykusuz geceler olarak aklımda kalacak. 1999 depremini çocukken yaşamış biri olarak, aynı çaresizliği ve korkuyu bir yetişkin olarak aynı çıplaklığıyla yaşamak korkutucuydu. Yakınlarını, evlerini kaybetmiş ve hayatını yeniden kurmak zorunda bırakılan insanların acısını hayal bile edemiyorum. Çok ama çok üzgünüm.

Depremin ardından geçici konutlar için çalışmalar yürüten Herkes için Mimarlık Derneğinin kurucuları arasında yer alıyorsunuz. Depremden sonra sizin de çalışmalarınız oldu mu? Depremin ardından sizce geçici yerleşimlerin inşasında nelere dikkat etmek gerekiyor, böyle bir travma yaşamış insanlar için nasıl bir ortam yaratmalıyız?

Deprem sonrasında dernek olarak hızlıca örgütlenip depremden etkilenen alanda kısa ve uzun vadeli neler yapılabilir üzerine düşünmeye başladık. Barınma meselesi küçük ölçekli bir derneğin tek başına altından kalkamayacağı kadar kompleks bir süreç. Bu nedenle enerjimizi daha çok depremzedelerin bir araya gelip sosyalleşebileceği, çocukların oyun oynayabileceği sosyal alanlara yönelttik. Bu kapsamda Kahramanmaraş Depremi Küçük Destek Fonu aracılığıyla başladığımız Afet Sonrası Topluluk Merkezi inşaatımızı tamamlayıp kullanıma açtık. Çeşitli oyun alanları, Kahramanmaraş Mimarlar Odası için konteyner ofis ve 6 Şubat depremlerinde merkez binasını kaybeden ALİKEV'in (Ali İsmail Korkmaz Vakfı) yeni merkez binası tasarımı gibi projelere de eş zamanlı olarak katkı veriyoruz. Dernek olarak tüm konularda katılımcı yöntemler geliştirilmesini savunuyoruz. Şu an yıkılan şehirlerin, köylerin yeniden inşasındaysa bu katılımcılık çok daha önemli hâle geliyor. Bunu yapmadığınızda, masa başından alınan kararların ya genelde kötü sonuçlar doğuracağını ya da o sonucu bile doğuramadan uygulanamayacağını düşünüyoruz. Herkes İçin Mimarlıkın afet sonrası çalışmalarını himafet.org sitesi üzerinden takip edip, destek olabilirsiniz.

Birçok kent ve kasaba büyük oranda yıkıma uğradı ve konutların çoğu oturulamaz durumda. Bu bölgelerin yeniden inşasında nasıl bir bakış açımız olmalı? Bu kentlerin yeniden inşasını size emanet etseler nasıl kentler hayal ederdiniz?

Şehir dediğimiz şey; eğitim, sağlık, konut, yeşil ve açık alanlar, ulaşım, iletişim altyapısı, kanalizasyon vs. gibi tamamını sıralamanın paragraflar süreceği bileşenlerden oluşuyor. Öncelikle yaşadığımız problemin çok katmanlı olduğunu ve kısa vadeli, yara bandı diye adlandırılan çözümlerle ortadan kalkmayacağını kabul etmemiz gerekiyor. Ülke planlanmasından yapı kalitesine kadar birçok ölçekte analiz edilmesi ve farklı disiplinlerle birlikte ortaklaşa kararlar alınması gereken bir süreç olarak görüyorum. Bu anlamda bilimsel bulgulardan uzak ve politik kaygılar içerisinde alınan kararlar, bizi aynı döngüye tekrar sokacaktır. Şehir planlamanın işaret ettiklerini önceleyen ve bu önceliklerin hayata geçirecek güçlü ve kararlı bir bürokrasiyle işaret ettiğim uzun vadeli dönüşüme ulaşabiliriz. Bu dönüşümün kentte yaşayan toplumla birlikte ortaklaşa bir uzlaşıyla yapılması da bir o kadar önemli.

İklim değişiklikleri, afetler, göç gibi sorunlar çerçevesinde bugünün kentsel planlama yaklaşımlarıyla geleceğin kentlerini nasıl inşa etmeliyiz ya da nasıl dönüştürmeliyiz? Dünyada bu konudaki çalışmalarda hangi konular öne çıkıyor?

Bu soruya kısa bir cevap vermek zor. Doğal afetler, iklim değişikliği, sosyal ve ekonomik krizler gibi beklenmedik olaylara karşı dayanıklı olan ve hızlı bir şekilde toparlanabilen kentlere “dirençli kentler” diyoruz. Bizim de doğal afet risklerini dikkate alan bütüncül bir planlama süreciyle dirençli kentler yaratmamız gerekiyor. Su, enerji, ulaşım ve haberleşme altyapılarını dayanıklı hâle getirirken çok hızlıca yeşil ve açık alan oranlarımızı artırmalıyız. Dirençli kentlerde, afetlere hazırlık ve müdahale süreçleri için etkili bir iletişim sistemi kurmamız gerekiyor. Şehirlerin dirençli olması, sadece altyapı ve bina yapısıyla ilgili değildir, aynı zamanda toplumun direnciyle de yakından ilgilidir. Bu nedenle, toplumda farkındalık yaratmak ve toplumun bireylerinin, topluluklarının ve kurumlarının dirençli olmalarını sağlamak için çalışmalar yapmalıyız. Dünyada bu dönüşümü yapan şehirler önce planlarını tanımlayıp bunları adım adım uyguluyorlar. Biz de aynı inanmışlıkla sonuca ulaşabiliriz.

Türkiye’de ve özellikle İstanbul’da deprem risklerinin zorunluluğu nedeniyle de olsa kentsel dönüşüm sıkça gündeme geliyor. Bu dönüşüm sizce kentlerimiz için nasıl fırsatlar yaratabilir, en çok nelere dikkat etmeliyiz, kentsel dönüşümü nasıl ele almalıyız?

Ne yazık ki deprem tehlikesi gerekçesiyle başlatılan kentsel dönüşüm projeleri sonucunda deprem toplanma alanlarının bile yapılaşmaya açıldığını gördük. Özellikle ülkemizde konutun büyük bir yatırım aracı olması, şehirlerimize çok büyük bir baskı yaratıyor. Bu dönüşümün ekonomik boyutunu sorgulamamız gerekiyor. Dönüşümün içerisinde yer alan aktörlerin kontrol mekanizmaları da çok önemli. Bir belediye çalışanının çıkar karşılığı imar artışı verebildiği veya yapı denetleme firmalarının doğruluğu olmayan raporları verebileceği boşluklar yaratılmamalı. Son olarak dönüşümü planlarken sadece deprem değil, iklim değişikliği, yoğunluk artışı, su kaynaklarına erişim ve enerji kullanımı gibi önümüzdeki yıllarda çok daha fazla konuşacağımız konuları da ele almamız gerekiyor. Sabırlı ve sistematik bir yaklaşımla daha iyi şehirler inşa etmemiz mümkün.

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

VE DEPREM

6 Şubat depremlerinde “sürdürülebilirlik-deprem” ilişkisini irdeleyen Elif Özkul Gökmen, bu iki konunun uygulanan politikalardan bağımsız ele alınamayacağını, doğal ve iklim değişikliği sebebiyle oluşan afetlerin toplum içindeki eşitsizlikleri daha da derinleştirdiğini vurguluyor.

Aradan AYLAR geçti, hâlâ yaralarımız acı veriyor. Belki de Maraş ve Hatay depremlerinin ruhumuzda açtığı yaralar hiç iyileşmeyecek. Bundan yaklaşık dört ay önce Resul Bey ile önümüzdeki sayıda ne yazsak diye konuştuğumuzda tabii ki gündemimizde depremden başka bir şey yoktu. Dedim ki, “Resul Bey, o kadar üzgünüm ve kızgınım ki ne yazsam faydasız gibi geliyor. Ayrıca bu konuyla ilgili teknik olarak uzman denilebilecek bir kişi de değilim. Ne mimarım ne mühendisim ne şehir plancısıyım ne yer bilimciyim ne de deprem uzmanıyım. O kadar çok konuşuldu konuşuluyor, yazıldı yazılıyor ki, üzerine yeni ya da farklı ne yazabilirim bilmiyorum.” O da “bölümün adı sürdürülebilirlik, sen de bu konunun uzmanı olduğuna göre sürdürülebilirlik ve depremle ilgili içinden ne geliyorsa yaz,” diye cevap verdi. O dönemde içimden sadece isyan etmek geliyordu. Haftalarca hiçbir şey yazamadım. Kendimi işe verdim. Depremin yerini önce yoğun olarak seçimler aldı. Sonra ekonomik sıkıntılar... Bu düşüncelerle daha fazla gecikmeden yazmaya başladım.

Sürdürülebilirlik yönetimi uzmanlığım cepte, deprem konusunda da rahmetli babamın İTÜ Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama diplomasından faydalanıyorum izninizle. Bunlara bir de İşletme-Finans eğitimimden 25 yıl sonra başladığım Toplum Bilimi eğitimimi ekliyorum. Bu alanda yolum daha uzun, ne kadar okursam okuyayım düzenli ve bilinçli olarak algılarıyla oynanan, değerleri hızla dönüşebilen toplumu anlamak için psikoloji alanında daha derinleşmem gerekiyor. Değerli hocamız Acar Baltaş bir konuşmasında “Değerler, bireysel olarak, menfaat ve hazzın önünde engeldir” demişti. Bu durumda kültür ve ahlak felsefesine de girmek gerekebilir, o da beni aşar.

Sürdürülebilirlik kavramının içi boşaltıldı

Bundan önceki yazılarımı okuyan büyüklerim ve kardeşlerim bu yazıyı daha kolay yorumlayabilir. Sürdürülebilirlik kavramı kapsamında da bir süredir isyanlardayım. Günümüzde yaşamın temel ve ileri unsurlarıyla ilgili tüm konuları kapsayan bir kavramın içini boşaltmak için uğraşan binlerce kişi türedi, özellikle de salgının ardından ve çok da kısa bir süre içinde. Her meslek ve uzmanlıktan ne konuştuklarını bilmeden ne anlattıklarını kendileri bile anlamadan her lafın başına ortasına sonuna “sürdürülebilir” sıfatını ekleyen insanlar. Sürdürülebilirlik “sürekliliği” içinde barındırsa da yerine kullanılamayacak kadar kapsayıcı bir kavram.

Bu kapsayıcılığı henüz özümseyemeyenler arasında, toplumun malı ve aynı zamanda ham madde kaynağı olan ormanlarını şirketlere satan, yenilenebilir enerji yatırımlarını teşvik ediyoruz naralarıyla ormanları veya “verimsiz” tarım alanlarını enerji yatırımlarına açan hükûmetlerin yanı sıra benim de yaklaşık 15 yıldır çevresel, sosyal ve ekonomik alanda olası olumsuz etkilerini azaltmalarına yardımcı olmaya çalıştığım kurumsal şirketler var. Kurumsal tarafın göreceli olarak daha samimi olduğunu söyleyebilirim. Gerçek çabası olan şirketlerle çalışmaya gayret ettiğim için bunu çok daha iyi ve yakından gözlemleyebiliyorum.

İş dünyasında herkes, her gün konuşuyor. Farkındalık için konuşmak da lazım, ancak konuşmaya doğrulardan başlamak gerekiyor. Bu noktada haddimizi bilelim, konuş konuş nereye kadar? Artık aksiyona geçme zamanı, geç bile kaldık. Doğayı teslim aldığımızı zannediyorduk ama görüyoruz ki doğaya teslim olma yolunda hızla ilerliyoruz.

Girişi biraz uzattım ama sonunda sürdürebilirlik ve deprem ilişkisine geldik. Sürdürülebilir şehirlerden ekonomik kalkınmaya, eşitsizliklerin önlenmesinden iş birliklerine kadar açabileceğim o kadar çok sayıda ve geniş pencere var ki sayfa ve sözcük sınırı içinde elimden geleni yapacağım.

Benim sürdürülebilirlikle ilgili bu isyanımı tetikleyen bir de “mış gibi” yapma dünyasını destekleyen ve hızla büyüyen bir “sürdürülebilirlik endüstrisi” var. Bu çok ama çok tehlikeli. Tabii ki şirketler kâr etmek için kuruluyor, ama her ne pahasına olursa olsun kâr etmek sürdürülebilir değil. İmkânsıza yakın takasların başladığı yeni bir dünyaya gidiyoruz. Kendi sonumuzu kendimiz mi getireceğiz? Yoksa bu yeni dünyada huzur ve refah içinde yaşamayı başarabilecek miyiz? Bilemiyorum. Kasım ayında yeni dönem strateji gözden geçirme çalışmalarında müşterilerime Afetlere Hazırlık ve Müdahale konusunu da ele almalarını önermiştim. Dörtte üçü bu konuyu önceliklendirdi. Bu iklim değişikliğiyle oluşabilecek aşırı hava olayları sonucunda karşılaşabileceğimiz felaketlere odaklı bir önceliklendirmeydi. Raporları hazırlarken yeterli hazırlık seviyesinde olmadıklarına birlikte şahit olduk. Niyetler belirledik, hedefler koyduk, ama aksiyonlara geçemeden Şubat depremleri geldi. Bir kez daha anladık ki çok geç kalmışız. Afetleri iş sürekliliğini sağlamanın çok çok ötesinde ele almak gerekiyordu.

Bu depremlerde de yaşanan her afette olduğu gibi imkânsız takasların sonuçlarına şahit olduk. İnşaatlar barınma ihtiyacına yönelik yapılmak yerine bir endüstriye dönüştü. Kâr için, durmaksızın seri üretim. Bu maalesef, gelişmekte olan ya da bir türlü tam olarak gelişemeyen Türkiye, Brezilya, Meksika, Malezya gibi ülkelerin hazin sonu.

Kurumsal dünyada ise sürdürülebilir olmanın “Stakeholder Capitalism / Paydaş Kapitalizmi” ile sağlanabileceği konuşuluyor. İlk duyduğumda kanımı donduran bu ifade aslında ilk kez elli yıl kadar önce World Economic Forum yöneticileri tarafından ifade edildiğinde söylenmek istenen, “şirketlerin sorumluluklarının kâr odaklı hissedarlardan çok daha geniş bir kesime uzandığı” idi. Anlam olarak çok doğru geliyor ama burada esas olan uygulamanın nasıl yapıldığı. Doğal çevre de paydaşlardan biri. Gerçekten hissedar dışındaki toplumun diğer kesimleri için değer üretiliyor mu? Yoksa bu söylemler yozlaştırılan değerleri örtbas etmek için mi kullanılıyor? İşte benim kanımı donduran nokta bu. Şirketlerin iş yapış şekillerini anlatan değerleriyle Hipokrat yemini etmeleri gerekiyor: Öncelikle zarar vermemeyi başarmak, sonra değer üretmek.

İnşaat kapitalizmi ve onu destekleyen politikalar

Deprem, ne zaman ve ne şiddette geleceğini tam olarak bilemediğimiz bir doğa olayı olsa da yarattığı etkiler ve sonuçları çok çok daha az yaralayıcı ve yıkıcı olabilirdi. Bunun da sorumlusu ‘inşaat kapitalizmi’ ve kapitalizmi destekleyen, teşvik veren, arkasında duran politikalar. Toplumun çıkarlarını gözetiyormuş gibi görünen, ‘ekonomiyi canlandırma’ yaklaşımı altında toplumu inceden inceye, uzun süreye yayılmış şekilde zayıflatan, sonunda da bir kısmının ölümüne sebep olan ve daha başımıza ne işler açacağını bilmediğimiz inşaat kapitalizmi.

Türkiye’ye baktığımızda 80’lerden önce imar meselesi devletin işiydi. Liyakatsiz müteahhitler 80-90’lı yıllar arasında ortaya çıktı. Bu dönemdeki imar afları sebebiyle gecekonduları sayesinde zenginleşen bir zümre oluştu. Beraberinde getirdiği ekonomik canlılık inşaatı destekleyerek yeni üretim alanları ve istihdam imkânları doğurdu. Bunlar pozitif gelişmeler gibi görünse de şehirler, köyden göç almaya bu zenginleşme sebebiyle devam etti. Daha fazla gecekondu yapıldı. "Nasıl olsa imar affı gelirdi!" Geldi de! Daha büyük sorunları beraberinde getirerek. Yine bu dönemde kurulan TOKİ başta inşaat sektörüne katkıda bulunmak, danışmanlık yapmak gibi amaçlar taşıyordu. Fakat maalesef son yirmi yılda sadece inşaat üreten bir yapıya dönüştü. Bugün Almanya’da 1000 müteahhit varken Türkiye’de 100 bin müteahhit var. Sonuç olarak özellikle İstanbul ve çevresi kapanmayan bir şantiyeye dönüştü. Bu şehirde hafriyat kamyonları hayatımızdan hiç çıkmadı. Olası İstanbul depreminde ihtiyacımız olacak toplanma alanlarının hepsi binalarla doldu. Ülkenin her yerinde ormanlar, sit alanları, doğal alanlar sırayla imara açıldı. Muazzam bir betonlaşmanın önü açıldı ve maalesef bunlar ihtiyaca yönelik değil, tamamen kâr amaçlı yapıldı. Bunca inşaat üretmek yerine gücümüzü, emeğimizi, vaktimizi ve diğer kaynaklarımızı teknoloji üretmeye ayırsaydık ülkemiz nerelerde olurdu bir düşünsenize.

Bugün, aylar önce yaşanmaya başlayan acılar hâlâ devam ederken depremden etkilenen on bir şehrimizin olduğu bölgede yeniden yapılanma çalışmaları başladı. Daha depremin tozu yere inmeden siyah takım elbiseli kişiler yeni ihaleleri kapmak için sıraya girdiler. Milyonlarca ton moloz bir yerlere toplanmaya başladı. Depremden birkaç ay sonra eski bir gazeteci-yazar dostum Hatay’da yolda yürürken bir hafriyat kamyonundan düşen ve göğsüne çarpan iki metrelik demir çubukla feci şekilde yaralandı. Çok şükür iyileşti. Fakat oradaki hummalı dönüşümü siz hayal edin, sokaklar aylar sonra bile hâlâ yürünecek hâlde değildi.

doğayla uyumlu sağlam temeller…

Molozların bir kısmı maalesef ki tarım alanları ya da bu alanlara yakın yerlere dökülüyor. Çiftçimizi, zahmetli işlerden kurtaracak rant (Fransızca kârlılık anlamına gelen rentabilitéden geliyor) umuduyla şehre davet eden zihniyet, şimdi geri kalanların da ekmek kapısını tehdit ediyor. İklim değişikliği sebebiyle her geçen gün daha da zorlaşan tarımsal faaliyetler durma noktasına geliyor ve bu da çok çok tehlikeli. Gerekli önlemler alınmazsa gıdaya erişime ve açlığa kadar gidebilecek bir süreç bizi bekliyor.

Biraz da ekonomik göstergelere bakalım. Tarımsal aktivitesi yüksek olan bu on şehrin 2022 verilerine göre GSYH’deki payı yüzde 9,3 (84 milyar dolar) iken ham madde ve ara madde üretimi sebebiyle tarımsal aktivitenin sanayi üzerindeki katkısı yüzde 10’ları buluyor. Burası kayıtsız ekonominin de en yüksek olduğu bölge olduğundan bu oranların gerçekte daha yüksek olduğunu tahmin etmek güç değil.

Peki bu depremlerin yaraları nasıl ve hangi kaynaklarla sarılacak? Benim TAC’den mezun olduğum 1991’de kurulan Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (European Bank for Reconstruction and Development- EBRD) merkez Avrupa’dan merkez Asya’ya, güney ve doğu Akdeniz’e kadar insanların yaşamlarının ve çevrelerinin değiştirilmesine yatırım yapan bir finansal kurum. EBRD, yıkıcı depremlerin etkisini gidermek, deprem bölgesinin ekonomisini yeniden inşa etmek, direncini ve rekabet gücünü artırmak amacıyla önümüzdeki iki yıl içinde Türkiye’nin güneydoğu bölgesine 1,5 milyar Euro’ya kadar yatırım yapmayı planlıyor. Tabii ki başka kaynaklar da var ama bu doğru ve yerinde kullanılacağına inandığım kaynaklardan biri. Bölgeden çok ciddi göç gerçekleşti. Milyonlarca insanımızın evlerine dönebilmesi için doğayla uyumlu, sağlam temeller atılması için umutluyum.

Yazıyı toparlama zamanım geldi. Ne kadar içimi acıtsa da bir konudan daha bahsetmeden bitirirsem rahat edemeyeceğim: Afetlerde kadınlar. Tabii ki çocukları da onlardan ayrı düşünemeyiz. Birleşmiş Milletler istatistikleri afet durumlarında kadın ve çocukların ölme olasılığının erkeklerden 14 kat daha fazla olduğunu gösteriyor. Fiziksel özellikler kadar toplumsal normlar da bu ölümlerde etkili. Çoğunlukla evde belli işleri yaparak hayatını geçiren kadınlar hızlı koşamıyor, örneğin bir sel durumunda ağaca tırmanamıyor. Diğer taraftan kadınlar geride kimseyi bırakmamak için çocuklarını ve yaşlılarını öncelikle kurtarma iç güdüsüyle hareket ederken kendi hayatlarından oluyorlar. Hele sabahın karanlığında uykunun arasında gelen bir felakette, dışarı çıkmak için üzerine uygun bir kıyafet giymek dahi mümkün değilse, o hâlde çıkmaktansa içerde kalmayı tercih edebiliyorlar.

Dertlerimiz sanki yetmiyormuş gibi üst üste gelen felaketlere karşı dirençli olmak, çözümler bulmak toplumu okumaktan, vicdanlı insanlar yetiştirmekten, birbirimizi anlamaktan, birleşmekten, birlik, beraberlikle dürüstlük, adalet, eşitlik ve kapsayıcılık gibi evrensel değerlere bağlı şekilde çalışmaktan geçiyor. Bu son felakette çok güzel örneklerini gördük ve bunların kat kat çoğalmasını diliyorum. İhtiyacımız olan yol haritasının da Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarında ve onların alt hedeflerinde tarif edildiğini de not ederek yazımı sonlandırıyorum. Yeniden buluşana dek sağlıkla, sevgiyle kalınız.

Ülkün Tansel (TAO’57 / TAC’60)

DEPREM VE

MÜHENDİSLİK

AHLÂKI

Depremlerin ardından Türkiye’deki yapıların güvenliği bir kez daha tartışmaya açıldı. Zira binlerce insan depreme dayanıksız inşa edilen binalarda can verdi. ODTÜ’de uzun yıllar Mühendislik Ahlâkı dersleri veren Ülkün Tansel, yapı üretimine bambaşka bir açıdan yaklaşıyor. Ona göre bu bir milli mesele, bunun çözümü için okullardaki her yaştan çocuğa rüşvetin ve yasa tanımazlığın utanılacak bir şey olduğunu kavratmak gerekiyor.

6 Şubat depremlerinde binaların yapımında denetim ve mühendislik konuları, en çok konuşulanların başındaydı. Peki, dünyanın en kapsamlı yapı inşaat ve denetim yönetmeliklerinden birine sahip Türkiye’de nasıl böylesi bir durum yaşandı? Uzun yıllar ODTÜ’de Mühendislik Ahlâkı dersleri veren ve bu alandaki çok az kitaplardan birini yazan Ülkün Tansel, yasalara uymanın ahlâki bir zorunluluk olduğunu belirterek, “İnsanlar, önlerine yasa engeli çıktığında, engeli aşmak için yasanın yanından dolanmayı -hatta tanımamayı- seçebiliyor” diyor ve ekliyor: “Okullarda, her düzeyde çocuklara yasa tanımazlığın ve rüşvetin ahlâka aykırı, utanılacak bir durum olduğu yaşamdan örneklerle anlatılmalıdır. Bu konu millî eğitimin konusudur.” Ülkün Tansel ile depreme dayanıklı yapılar ve kentler için sahada önemli bir sorumluluk üstlenen mühendislik mesleğinin ahlâkı üzerine konuştuk.

Öncelikle sizi kısaca tanımak isteriz. TAO ve TAC’nin ardından eğitiminize ve çalışmalarınıza nasıl devam ettiniz, mesleki çalışmalarınız yanı sıra çeviri ve çocuk edebiyatına ilginiz nasıl başladı?

Tarsus’dan sonra, 1960-1965 yılları arasında ODTÜ Maden Mühendisliği Bölümünde okudum. 1964’te Maden Mühendisiliği diploması, 1965’te de uzman mühendislik derecesini aldım. Hemen askere gittim. O zamanlar iki yıl askerlik yapıyorduk. Askerlikten sonra, öğrenciyken burs aldığım, Maden Tetkik Arama Enstitüsünün Malatya, Darende ve Kars, Tuzluca petrol arama kamplarında iki yıl süreyle kamp şefi yardımcısı ve kamp şefi olarak çalıştım. Sonra ayrılıp, 1982 yılına dek çalışacağım Maden Eksport şirketine Maden Mühendisi olarak başladım. Bir ayın yarısını Tokat, Artova’da; öteki yarısını Bursa, Harmancık’taki işletmede çalışarak geçiriyordum. Yeni evliydim ve eve pek zaman kalmıyordu. 1982 yılında Maden Eksport’tan ayrılıp İzmir’de İZDAŞ’ta ve Kütahya, KÜMAŞ’ta kısa süreli görevlerim oldu. En sonunda, uzun yıllar çalışacağım Polmak Makine İmalat AŞ’de elmaslı taş kesme testereleri Pazarlama Müdürü olarak göreve başladım. 1997’de Polmak’tan ayrılıp, bir yıla yakın bir süre SABA Madencilik ve PABALK Maden AŞ’nin genel müdürlüğünde bulundum. Emeklilik zamanı geldi. Maden Tetkik Arama Enstitüsünün ilk Genel Müdürlerinden İhsan Ruhi Berend, Polmak’ın kurucusuydu. Kendisiyle ilk ve tek karşılaşmamda ona meslek yaşamımı anlattığımda, “Epey sürtmüşsün; ama, bir baltaya sap olamamışsın,” demişti. Meslek yaşamıma özetle, böyle de bakılabilir. Bütün çabam iyi bir mühendis olmaktı. Kömürde çalışmaktan kaçtım. Yöneticilik görevlerinden kaçındım. Çeviri ve çocuk edebiyatına gelince, bu ilgi, içinden çıktığım evden kaynaklanıyor. Öğretmen bir ana babanın çocuğuyum. Babam şair Oğuz Tansel aynı zamanda halk bilimi araştırmacısıdır. 1946-1948 yıllarında Amasya’da öğretmenken derlediği masalları çocuklar için yeniden yazmıştır. Demek istediğim, evimizin havasını, iklimini her zaman edebiyat, çocuk edebiyatı, şiir oluşturuyordu. Benim ilkokulda okuduğum 1948-1953 yıllarında evimize Varlık ve Yeditepe dergileri düzenli olarak gelirdi.

2013 yılında Mühendislikte Meslek Ahlâkı kitabınız yayımlanmış. Bu konuda ODTÜ’de uzun yıllar dersler verdiniz. Bu konuya nasıl yöneldiniz, neler yaptınız?

1999 yılında ODTÜ Maden Mühendisliği Bölümünde Mühendislikte Meslek Ahlâkı dersini vermem bana önerildi. Onur duyarak kabul ettim ve hemen okumaya başladım. İşe, Türkiye Felsefe Kurumu Başkanı İoanna Kuçuradi’nin tüm kitaplarını okuyarak başladım. Yürürlükteki yasaları, isteyen herkes açıp okuyabilirdi. Ben düşünsel yanı ağır basan bir ders vermek istedim. Örneğin, John Steinbeck’in Türkçe’ye Kaygılarımızın Kışı olarak çevrilen The Winter of Our Discontent adlı kitabını öğrenciler İngilizce olarak okumaktan ve sınavda okuduklarıyla ilgili sorulara yanıt vermekten sorumluydular. 2013 yılında yayımlanan Mühendislikte Meslek Ahlâkı adlı kitabım bu derste anlattıklarımdan oluştu.

Dünyada Mühendislik Ahlâkı konusunda nasıl bir gelişim var? Mühendisliği, kişisel ahlâk ve mesleki ahlâk çerçevesinde nasıl yorumlayabiliriz, tıp ve hukuk alanlarındaki yaklaşımlarla değerlendirdiğimizde Mühendislik Ahlâkı’nı nasıl tanımlayabiliriz?

Mühendislik mesleği ahlâkının derinlemesine ele alınması çok yenidir; hele tıp ya da hukuktaki uygulamaların geçmişine bakınca emekleme çağında sayılabilir. Mühendislerin ahlâk konusuna eğilmesi, 1970’lerin sonuna doğru ABD’de oldu. Yakın zamana gelinceye değin ahlâk bilgisi, mühendislik programlarında ayrı bir ders olarak ağırlık kazanmamıştı. ABD’nin bir kurumu olan Mühendislik ve Teknoloji Düzey Denklik Belirleme Kurulu (Accreditation Board for Engineering and Technology, ABET) denkliğini değerlendirdiği mühendislik öğrenimi programlarında, “mühendislik mesleğinin ahlâksal niteliklerine değgin bir anlayış”ın öğrencilere kazandırılması yönünde çaba harcanmasını zorunlu tuttu. Türkiye’de ahlâkın mühendislik öğrenimi programlarında yer alması bu sayede gerçekleşti. ODTÜ Maden Mühendisliği bölümü, Amerika’daki üniversitelerle denkliğini sağlamak üzere ahlâk dersini öğrenim programlarına zorunlu ders olarak koyan ilk bölümlerden biridir. ABET, bu durumu düzenli aralıklarla gelerek yerinde denetlemektedir. Ahlâk değerleri, başkalarının iyiliğini, haklarını gözetmeyi gerektirir. Ahlâksal davranış, başkaları için kaygı duyma üstüne kurulmuştur. Ahlâksal davranış bencillikle uyuşmaz; başka bir deyişle, doğru eylem kişinin amaçladığını elde etmesi demek değildir. Ahlâksal davranış gelenek görenekçiliğe de indirgenemez; başka bir deyişle doğru eylem yalnızca içinde yaşanılan toplumun yasalarına, gelenek göreneklerine uygun davranmak demek değildir. Ahlâksal davranış yalnızca kutsal buyruğun belirlediği ahlâk da değildir; başka bir deyişle, doğru eylem Tanrı’nın buyruğunu yerine getiren eylem demek de değildir. Öyleyse bir eylemi doğru ya da yanlış yapan nedir? Felsefe düşüncesinin bu soruya verdiği yanıtlarda 2000 yılı aşkın bir zamandır oydaşma sağlanamamıştır. Ahlâkın gelişiminde en büyük ilerleme, bireyin her eylemine uygulanabilen ahlâk kuramlarının geliştirilmesiyle meydana geldi. Bunlardan en önemlileri John Stuart Mill’in Faydacılık Kuramı ile Immanuel Kant’ın Bireye Saygı kuramlarıdır. Mühendislik meslek ahlâkı ilkelerinin çoğu, ortak ahlâk ilkelerinin o meslek dalına uygulanmasından başka bir şey değildir.

İş hayatında mühendisler, kişisel veya işletmenin çıkarlarıyla toplumsal fayda arasında nasıl bir denge kurabilirler? Ülkemizde sizce bu denge ne kadar kurulabiliyor?

Neyin doğru olduğunu bilmek zor değil; doğru olanı yapabilmektir zor olan. Bir karar verme durumunda seçenekler olmasaydı, tek bir doğru olsaydı, herkes aynı biçimde davranırdı. Ahlâk demek, çoktan seçmek demektir. Yaşam bizi, sürekli doğruyla yanlış arasında seçime; bir davranışı onaylamaya ya da ona karşı çıkmaya zorlar. American Society of Professional Engineers (NSPE) Meslek Ahlâkı İlkeleri Bildirgesi’nin giriş bölümünde mühendislik mesleği şöyle tanımlanır: “Mühendislik önemli ve bilgi gerektiren bir meslektir. Bu mesleğin üyeleri yaptıkları işin insanın yaşam kalitesi üzerinde doğrudan yaşamsal etkisi olduğunun ayırdındadır. Bundan dolayı, mühendislerce sağlanan hizmet, dürüst olmayı, yan tutmamayı, haktanır olmayı gerektirir ve toplumun sağlığının, güvenliğinin, gönencinin korunmasına adanmış olmalıdır. Mühendis, mesleğini toplumun, hizmet alıcının, işverenin ve mesleğinin yararını gözeten en yüksek ahlâksal davranış ilkelerine bağlılığın gerektirdiği mesleki davranış ölçütleri uyarınca yürütmelidir.” Bu konuda son söz: Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır.

“Depremler” adlı ödüllü bir çeviriniz var. Dünyada en iyi yapı yönetmeliklerinden birine sahip olmamıza rağmen bu kadar büyük bir yıkım yaşamamızı Mühendislik Ahlâkı çerçevesinde nasıl yorumlayabiliriz?

Bu konuda çok öz ve genel olarak şunu söyleyebilirim: Yasa sistemleri, çoğunluğun kabul etmeye razı olduğu asgarî ve ortalama ahlâkı temsil eder. Demek ki, yasalara uymak bir ahlâk zorunluluğudur. İnsanlar, önlerine yasa engeli çıktığında, engeli aşmak için yasanın yanından dolanmayı -hatta tanımamayı- seçebiliyor. Bu demokrasimizin karşısında bulunan en önemli ahlâk sorunudur. Bir de rüşvet konusuna değinmeliyim. Rüşvet demokrasiyi kangren eder, tartışmalı duruma getirir. Rüşvet bir ahlâk sorunudur ve bütünüyle insanların vicdanına bağlıdır.

Türkiye’de Mühendislik Ahlâkı konusunda akademik literatürün çok az olmasının nedenleri nelerdir?

Pek çok konuda olduğu gibi, bu konuda da alana geç girdiğimiz için, kitap sayısı az olacaktır. Bir önceki soruya verdiğim yanıtta belirttiğim gibi, okullarda, her düzeyde çocuklara yasa tanımazlığın ve rüşvetin ahlâka aykırı, utanılacak bir durum olduğu yaşamdan örneklerle anlatılmalıdır. Bu konu millî eğitimin konusudur.

Sait Tosyalı (TAC’75)

Vakfımıza hizmet etmek bir vefa borcu

Sağlık ve Eğitim Vakfında 27 yıldır gönüllü olarak çeşitli görevlerde bulunan Sait Tosyalı, Aralık ayında Mütevelli Heyeti Başkanlığına seçilerek bayrağı devraldı. Kendisi TAC, eşi ACI, oğlu da UAA mezunu olan Sait Tosyalı, “Benim gibi eşimin ve oğlumun da mezunu olduğu eşsiz eğitim kurumlarımızı çatısı altında toplayan Vakfımıza gönüllü olarak hizmet etmeyi her zaman bir vefa borcu olarak gördüm. Mezunlar olarak hepimiz, okullarımızın sonraki nesillere sağlam temeller üzerinde teslim edilmesi ve ülkemize hizmet sunabilmesi için elimizden gelen tüm gayreti göstermeliyiz” diyor. Connect olarak SEV’in yeni Mütevelli Heyeti Başkanı Sait Tosyalı ile TAC’deki okul günlerinden Vakıftaki çalışmalarına pek çok konuyu konuştuk.

Tarsus Amerikan Kolejine girişiniz nasıl oldu, nasıl bir okul ortamınız vardı?

İlkokulu babamın görevi nedeniyle yerleştiğimiz Adana’da okudum. Ortaokul için o dönemde bugünkü gibi merkezi bir sınav sistemi yoktu; tercih edilen okulların sınavlarına ayrı ayrı girilmesi gerekiyordu. Sınavlara girmeye hazırlanırken Tarsus’u kazandığımı öğrenince İstanbul aile gündemimizden çıktı ve ben büyük bir sevinçle TAC’ye kaydımı yaptırdım. Hafta içi okulda yatılı kalıyor, hafta sonları Adana’ya ailemin yanına gidiyordum. O yıllarda imkânlarımız bugüne göre daha kısıtlı olsa da yatılılığın getirdiği ek fırsatlarla çok keyifli bir ortamda okuduk. Hafta sonları devamlı yatılı arkadaşlarımızla kampüste birlikte zaman geçirebilmek için isteyerek ceza aldığımız bile oluyordu. Eğitim ortamımız ve küçük yaşlardan itibaren başladığımız yatılılığın da etkisiyle birbirimize ve okulumuza bağları çok güçlü bir nesil olarak yetiştik. Aldığımız eğitim, edindiğimiz değerler, arkadaşlık ve kardeşlik bağlarımız, hayatımız boyunca bize eşsiz katkılar sağladı ve sağlamaya devam ediyor.

Üniversite eğitiminize nasıl devam ettiniz? Kariyeriniz boyunca neler yaptınız?

AFS öğrenci değişim programıyla lise son sınıfı Teksas’ta okudum ve Türkiye’ye döndüğümde Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümüne girdim. Boğaziçi’ne TAC’75 sınıfımdan birçok arkadaşımla birlikte başladık; aynı yurtlarda kaldık ve mezun olduk. Tarsuslular olarak birlikte olmamız, büyük şehre ve üniversite hayatına uyum sağlamada bize büyük güç verdi. Endüstri Mühendisliği eğitimini tamamlamamın ardından aynı üniversitede İşletme yüksek lisansı yaptım. Kariyerime Koç Topluluğunda başlamayı hedeflemiştim. İş görüşmemi Planlama Koordinatörü Tamer Şahinbaş ağabey (TAC’58) ile yaptım. Kısa süre sonra belgelerimle işe başlamak üzere döndüğümde Tamer ağabeyin başka bir göreve atandığını öğrenmem benim için bir sürpriz olmuştu doğrusu. Koç Topluluğunda Stratejik Planlamada görev yaptım; Tüketim, Enerji ve İnşaat sektöründeki şirketlerinde genel müdürlük görevlerini üstlendim. Birleşik Oksijen Sanayii AŞ'deyken şirketin Alman Linde Gaz’a satışıyla birlikte 26 yıllık bir hizmetten sonra Gruptan ayrılmış oldum. Linde Gaz’da Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve Murahhas Aza olarak görev yaparken, Linde’nin Kazakistan ve Ürdün operasyonlarının sorumluluğunu üstlendim.

Sonra sizi eğitim alanında çalışan sivil toplum kuruluşu TEGV’de profesyonel yönetici olarak görüyoruz. TEGV’de çalışmaya nasıl karar verdiniz, iş dünyasından sonra STK’da çalışmayı nasıl değerlendiriyorsunuz?

35 yılı aşan profesyonel çalışma hayatımı noktalayıp seyahat, spor ve fotoğraf gibi hobilerimle emeklilik günlerimi yaşadığım dönemde, aldığım bir telefon beni çok heyecanlandırdı. Arayan Koç Topluluğunda Başkanım olmuş Cengiz Solakoğlu’ydu ve beni TEGV’de göreve davet ediyordu. Ancak Cengiz Bey’in bir şartı vardı; görev için değerlendirilen diğer adaylarla birlikte yarışacaktım. TEGV’in kurumsal yapısı böyle bir süreci gerektiriyordu. Nitekim öyle oldu; 300’den fazla sorudan oluşan bir testi yanıtladım; yönetim kurulu üyeleriyle görüşmeler yaptım. Sınavları başarıyla geçtim ki sonuçta görev bana teklif edildi. TEGV bugün Millî Eğitim Bakanlığından sonra eğitim alanında faaliyet gösteren en yaygın sivil toplum kuruluşu. 28 yıllık geçmişe sahip bir kurum ve ben de yaklaşık 6 yıldır TEGV ailesinin bir üyesi olmaktan gurur duyuyorum. Her geçen gün artan bir motivasyonla katkı sunmaya gayret ediyorum. “Adım Adım” koşularına katılarak, yurt içinde ve dışındaki etkinliklerde pedal çevirerek kaynak yaratabilmek beni diri tutuyor. Diğer sorunuza gelince; Birleşmiş Milletler’in 17 Sürdürülebilirlik Kalkınma Amaçları’na ulaşılmasında STK’lar büyük rol oynuyor; kamu ve özel sektörün yetişemediği alanlarda boşluğu dolduruyor ve bu çalışmalarını gönüllüleriyle birlikte yapıyorlar. Bu nedenle gönüllü yönetişimi STK’lar için çok farklı ve özel bir çaba gerektirir. Diğer yandan STK’lar bağışlarla faaliyetlerini sürdüren kurumlardır; ekonominin düşüşe geçtiği dönemlerde bağışlar hâliyle kesintiye uğrar ve STK’lar bu gibi ortamlardan olumsuz etkilenirler. İş dünyası ise belli bir yanılma payı ile gelecek projeksiyonlarında daha avantajlı konumdadırlar. Son olarak; iş dünyasının odağında hissedar mutluluğu varken, STK’lar ilgi ve uzmanlık alanlarına göre toplumun refahı için uğraş verirler. Odağında çocuk, gençlik ve eğitim olan bir kurumda görev yapmak bana tarifsiz bir mutluluk veriyor.

Gönüllülük deyince siz de uzun yıllardır Sağlık ve Eğitim Vakfında gönüllü olarak görev yapıyorsunuz. 2022 yılı sonunda Mütevelli Heyeti Başkanı olarak seçildiniz. SEV’deki çalışmalarınız nasıl başladı, bugüne kadar neler yaptınız?

SEV’de fiilen gönüllü olarak çalışmaya başlamam, 1996 yılında oğlumun Üsküdar Amerikan Lisesine başlamasıyla eş zamanlı oldu. O zamanlar Vakfın Genel Koordinatörlük görevini Günhan Danışman ağabey (TAC’61) yürütüyordu. Kendisi benim Boğaziçi Üniversitesinden de hocamdı. Onun davetiyle o dönem gündemde olan “Local Executive Committee’ye (LEC)” katıldım. LEC’de okul yöneticileri, Mezunlar Derneği ve Okul Aile Birliği temsilcileri olarak okul yönetimlerine destek amaçlı bir araya geliniyordu. 2004 yılında ilk defa Tamer ağabey başkanlığındaki SEV Yönetim Kurulunda görev aldım. Ardından Erhan Dumanlı’nın (TAC’67) başkanlığı döneminde yönetim kurulundaydım. 2006 yılında Mütevelli Heyetine daimî üye olarak seçildim; Jozef Amado (TAC’67) ve Naci Sığın (TAC’80) ile Denetim Kurulunda görev yaptım. Jozef ağabeyden sonra başkanlık görevini üstlendim. Aralık 2022’de de Mütevelli Heyet Başkanlığı bayrağını Mehmet Yaltır (TAC’67) ağabeyimden devralmış oldum.

27 yıldır SEV için gönüllü olarak çalıştıktan sonra SEV Mütevelli Heyeti Başkanı seçilmek size neler hissettiriyor?

Benim gibi eşimin ve oğlumun da mezunu olduğu eşsiz eğitim kurumlarımızı çatısı altında toplayan Vakfımıza gönüllü olarak hizmet etmeyi her zaman bir vefa borcu olarak gördüm. Mezunlar olarak hepimiz, okullarımızın sonraki nesillere sağlam temeller üzerinde teslim edilmesi ve ülkemize hizmet sunabilmesi için elimizden gelen tüm gayreti göstermeliyiz. Başkanlık görevini üstlenmekten de büyük bir onur duyuyorum. Beni böyle bir göreve layık gören Mütevellilerimize teşekkür ediyorum. Böylesi büyük bir ailenin üyesi olmak bana her zaman gurur ve mutluluk verdi. Mütevelli Heyeti Başkanı olarak Vakfımızı en iyi şekilde temsil etmek ve okullarımızı güçlü bir şekilde geleceğe taşımak için çalışmaya devam edeceğim.

Dünden bugüne baktığınızda, Vakıf olarak nasıl bir yol kat edildi? Başkanlığınız süresince neler hedefliyorsunuz?

90’lı yıllardaki LEC çalışmalarını Vakfımızın kurumsallaşma yolunda atılan önemli adımları olarak görüyorum. SEV, mevcut liselerimizin eğitime odaklanması için gereken alt yapı ve hizmetlerini üstlenirken, yeni okullar açıp yeni inşaatlar yapmaya devam etti. 1997’de SEV İlköğretim Okullarımız; 2014’te yeni lisemiz SEV Amerikan Koleji (SAC) açıldı. TAC’de yeni bir kampüs inşa edildi; yatılılık geri geldi. Bunlar yapılırken kurumsallaşma çalışmaları tüm hızıyla sürdü. Finansal sürdürülebilirlik yolunda önemli adımlar atıldığını söyleyebilirim. Mütevelli Heyetimiz, Yönetim Kurullarımız, okullardaki idarecilerimiz ve profesyonel kadrolarımız büyük bir özveriyle çalıştılar ve çalışmaya devam ediyorlar. Stratejik Plan kültürünün, kurumlarımızın bünyesine iyice nüfuz etmiş olduğunu memnuniyetle gözlemliyorum. Bu sayede Yönetim Kurullarımız stratejik hedefler oluşturabiliyor; profesyonel kadrolarımız ve okullarımız bu hedefler çerçevesinde çalışmalarını uyum içinde sürdürebiliyorlar. Altyapı yatırımlarımız, dünyadaki ve ülkemizdeki zorlu koşullara rağmen aksamadan devam ediyor. 2023-2024 eğitim ve öğretim yılının başında SEV Çekmeköy Kampüsünü açıyoruz. Mütevelli Heyetimiz ve Yönetim Kurulumuzla önümüzdeki en önemli hedeflerimizden biri kaynaklarımızı genişletmek olacak ve bunun da en önemli bileşeni kuşkusuz bağışlar. Bu konuda daha fazla yol kat etmek değişmez önceliğimiz olmaya devam ediyor.

Öğrendiğimiz kadarıyla siz TAC, eşiniz ACI, oğlunuz ise UAA mezunu... “SEV Ailesiˮ kavramının yaşayan bir örneğisiniz. Bu durum aile bağlarınızı nasıl etkiliyor?

Kardeş okullardan mezun olmamız, benzer kültürlerde yetişmemizi sağladı; çekirdek ailemizde daha güçlü bir bağ oluşturmamızın temelini attı. Birbirimizi anlamak ve iletişim kurmakta okullarımızın bize aşıladığı ortak değerlerin fayda yarattığını söyleyebilirim.

Basketbola ilginiz olduğunu biliyoruz, bu ilgi nasıl başladı. TAC Spor Kulübünü takip ediyor musunuz, son yıllarda yine milli oyuncular çıkmaya başladı, neler söylemek istersiniz?

TAC’li olup da basketbola ilgisi olmayan pek nadir olsa gerek! Basketbol sevgimize tabii ki sınıf arkadaşım sevgili Necati Güler’in (TAC’75) etkisi çok büyüktür. Onun kulüpler ve milli takım bünyesindeki başarıları bu spora olan tutkumuzu pekiştirmiş, ben ve sınıf arkadaşlarım için hep gurur vesilesi olmuştur. Ancak TAC’nin spordaki başarıları sadece basketbolla sınırlı değil. Mayıs ayında Tarsus’taki Mütevelli Heyet toplantımızın hemen öncesinde Kız Voleybol takımımız Mersin il birinciliğini kazandıktan sonra, Bölge Şampiyonu olup Kadınlar 2. Ligine çıktığını büyük bir mutlulukla öğrenince takımımızı ve hocalarını toplantımıza davet ettik; kendilerini kutladık, başarı hikâyelerini hocalarımızdan, kaptanımız Azra Güzelocak ve takım arkadaşlarından dinledik. Okullarımızın akademik yönden olduğu kadar spordaki başarıları da biz mezunlar için büyük gurur kaynağı olmaya devam ediyor.

Sualtı fotoğrafçılığı da yapmışsınız, devam ediyor musunuz? Hayatta mutlaka yapmalıyım dediğiniz şeyler var mı, nelerdir?

Sualtı dünyasıyla tanışmamı sınıf arkadaşım Kubilay Keçelioğlu’na (TAC’75) borçluyum. Onun vesilesiyle gerekli eğitimleri aldım ve yaklaşık 30 yıl önce bu spora başladım; fırsat buldukça da yapmaya gayret ediyorum. Eşimle gezip görmeyi hayal ettiğimiz yerlerle ilgili bir “bucket list”imiz var. Zaman, sağlık ve imkânlar elverdiğince önümüzdeki yıllarda bu listeyi tamamlayabilmeyi hayal ediyoruz.

TAC’nin hayatınızdaki yeri hakkında neler söylemek istersiniz, SEV için mezunlarımıza nasıl bir mesajınız olur?

Ülkemizde çok sayıda tarihî geçmişe sahip eğitim kurumu var ancak biz Tarsuslular kendimizi hep özel ve ayrıcalıklı hissetmişizdir. Kişiliklerimizin oluşup gelişmesinde ve toplumdaki yerimizde, sadece TAC’nin değil, tüm SEV okullarımızın bizlere katkıları yadsınamaz. Ancak bizim mezunlar olarak yetiştiğimiz kurumlara borcumuz var. Her birimiz bu borcu imkânlarımız dahilinde farklı şekillerde geri ödeyebiliriz. En basitinden mezun derneklerine yıllık aidatımızı ödemek bile değerli bir katkı olacaktır ki bu konuda ne yazık ki çok başarılı olduğumuzu söyleyemem. Bunun ötesinde; okullarımızın ihtiyaçlarının giderilmesi için katkıda bulunabilir, imkânları kısıtlı öğrencilerimizin eğitimlerine destek olabiliriz. Üniversiteli mezunlarımıza staj fırsatları yaratabilir; hayata atıldıklarında iş aramalarına yardımcı olabilir, mentorluk yapabiliriz. İlgi ve uzmanlık alanımız kapsamında SEV Yönetim Kurulu Komitelerine gönüllü katılabiliriz. Evet; gördüğünüz gibi okullarımıza borcumuzu ödemenin çok çeşitli yolları var; yeter ki isteyelim. Daha güçlü bir iletişim ve dayanışma ile SEV’i ve okullarımızı daha ileri noktalara taşıyabileceğimize inanıyorum.

Connect'in bu sayısı 6 Şubat depremlerine özel olarak hazırlandı. Sağlık ve Eğitim Vakfı olarak deprem bölgesindeki yaraların sarılması adına neler yapıldı, neler planlanıyor?

6 Şubat depremleri ülkemizde büyük bir yıkım yarattı. Başta bölgedeki vatandaşlarımız olmak üzere hepimizi derinden etkiledi. Vakfımız, kurumlarımız, öğretmenlerimiz, öğrencilerimiz, velilerimiz, çalışanlarımız, mezunlarımız büyük bir dayanışma içinde hemen ertesi günden başlayarak bölgeye desteğe ve yardıma koştular. Depremin ardından Vakıf olarak doğal afetler açısından yüksek risk bölgesinde olan ülkemizde, afetlerden etkilenen çocuk ve gençlerin eğitim hayatına destek olmak amacıyla Vakfımızda bir afet fonu kurduk. Bu fonun amacı, bu afet ve sonrasında yaşanabilecek diğer afetler için sürekli bir destek sağlamak. Afetlerden sonra zarar gören bölgelerdeki okulların yapımı, tamiratı, güçlendirilmesi, eğitim bursu, eğitim materyali temini, pedagojik destek, öğretmen eğitimleri gibi, gerek Vakfımızın uzmanları, danışmanları, gerekse bölgelerdeki paydaşlarla birlikte yaraların sarılması için sürdürülebilir projeler oluşturacağız ve afetlere hazır olmak için öğretmen ve öğrenciler için afet farkındalık ve korunma eğitimleri düzenleyeceğiz. Bu fonda şimdiden önemli bir kaynak oluştu. Destek veren tüm camiamıza ve dostlarımıza çok teşekkür ediyorum. Depremin hemen ardından SEV olarak UNICEF, UNDP, AÇEV, TEGV, TOG, KONFED, Habitat, AmCham, Genç Girişimciler Derneği, Impact Hub, İhtiyaç Haritası gibi ulusal ve uluslararası kuruluşlarla sürekli toplantılar yapıldı. Bu kurumlarla iş birliği girişimlerimizi sürdüreceğiz. Afetin yaralarını sarmak uzun sürecek, ama dayanışmayla desteğimizi sürekli kılarak hep birlikte üstesinden gelebilir, özellikle afetten etkilenen çocuklarımızın ve gençlerimizin geleceğe yeniden umutla bakmalarını sağlayabiliriz. Dayanışma ve topluma hizmet kültürü SEV olarak geçmişten bugüne eğitim yaklaşımımızın en temelinde yer alıyor ve bu kültürün hepimizin içine işlemiş bir değer olduğuna bir kere daha memnuniyetle tanık oluyorum. SEV Ailesinin tüm üyelerine gösterdikleri dayanışma için toplumumuz adına minnettarım.

Prof. Dr. Nilüfer Ertekin Taner (ACI’89)

Alzheimer ile mücadelenin küresel lideri

Doktor, bilim insanı, yönetici ve öğretim görevlisi Prof. Dr. Nilüfer Ertekin Taner, Mayo Clinic’teki laboratuvarında 20, ABD ve dünya genelindeyse farklı disiplinlerden 100’ü aşan bilim insanıyla en karmaşık ve ölümcül hastalıklardan Alzheimer’a karşı bir tedavi bulmak için sürdürülen küresel savaşa liderlik ediyor. Araştırmaları ve buluşlarıyla Alzheimer Derneğinin Zenith Fellows 2022 Ödülü’ne layık görülen Prof. Dr. Nilüfer Ertekin Taner ve ekibi, Mart ayında ABD’deki Ulusal Sağlık Enstitülerinden (NIH) 41 milyon dolarlık araştırma desteği kazandı.

Bugün dünyada 55 milyon kişi, Alzheimer ve benzeri nörodejeneratif hastalıklarla savaşıyor. Araştırmalara göre her yıl 1,5 milyondan fazla insan bu hastalıklar nedeniyle hayatını kaybediyor. Bu kayıplar, son otuz yılda üçe katlandı ve beklentiler bu hızın artarak süreceği yönünde... Hâlen bir tedavisi olmayan Alzheimer’ın artık bir pandemi olarak görülmesi gerektiğini belirten Prof. Dr. Nilüfer Ertekin Taner, "Bu amansız hastalıklara karşı hepimiz durmak bilmeyen, genişleyip güçlenen bir küresel ekibin bilim isçileriyiz ve bu hastalıklara çözüm bulmaya kararlıyız” diyor. Nörobilimden genetiğe, veri biliminden moleküler kimyaya, klinik tıptan hücre bilimine birçok farklı disiplinden bilim insanını Alzheimer ile mücadeleyi kazanmak için seferber eden Prof. Dr. Nilüfer Ertekin Taner ile bu amansız hastalığın tedavisindeki son gelişmeleri, hepimizi gururlandıran son ödülü ve kazandıkları araştırma desteğini konuştuk...

Alzheimer üzerine çalışmalarınızda ve Mayo Clinic’teki laboratuvarınızda son beş yılda neler oldu?
Dünyada 55 milyondan fazla hastayı ve onların ailelerini etkileyen, şu anda kesin çözümü olmayan ve erken tanısı zor bu hastalıklar, küresel salgın düzeyindedir. Söz konusu hastalıklar, amansız bir şekilde ilerleyip beyindeki sinir ve yardımcı hücreleri öldürdükleri için adlarına ‘nörodejeneratif’ hastalıklar da denir. Bunların en sık rastlananı ise bellek ve diğer zihinsel işlevlerin giderek bozulmasına yol açan Alzheimer hastalığıdır. Son beş yılda giderek gelişen biyo-teknolojik ve analiz yöntemleri sayesinde, içinde pek çok değişik hücreyi barındıran beyin dokusunda tek tip hücre gruplarının (örneğin sinir hücreleri, sinir kılıfı yapan oligondendrositler, beynin bağışıklık hücresi mikrogliya vb.) ve hatta tek tek hücrelerin bu hastalıktan nasıl etkilendiğini anlamaya başladık. Bunun yanı sıra yakın geçmişe kadar ne yazık ki çoğunlukla sadece beyaz Kuzey Amerika veya Avrupa kökenli kişilerde yapılan çalışmalar, Alzheimer’dan daha fazla etkilendiği hâlde fazla çalışılmayan Afrika ve Latin Amerika kökenli toplulukları da kapsamaya başladı. Bu karmaşık hastalıklarda sadece genetik değil, aynı zamanda çevresel risk unsurlarının da önemi kavranarak hem moleküler hem de sosyal faktörlerin harmanlandığı çalışmalara önem verilmeye başlandı. Alzheimer ile ilgili ilaç çalışmaları klinikte artarak devam ederken, hastalığın erken tanısına, ilerleyişini ve verilen ilaçların hedeflerini bulmasını izlemeye yarayacak biyo-belirteçlerin gerekliliği daha da önem kazandı. Büyük veri kullanılarak bulunan binlerce risk faktörünün deneysel hayvan ve hücre modellerinde doğrulanabilmesi ve en önemli moleküllere indirgenebilmesi için yeni deneysel modellerin üretilmesi de hızlandı. İşte tüm bu gelişimlerin yaşandığı bu dönemde, Mayo Clinic Florida’daki laboratuvarım ve ekibim de yukarıda bahsettiğim alanlarda pek çok buluş ve gelişmeye imza attı. Alzheimer ve benzeri hastalıklarda derin fenotip yani detaylı tanımlama yöntemleri ve büyük verileri birleştirerek bu hastalıkların beyindeki moleküler parmak izlerine ulaştık ve ulaşmaya devam ediyoruz. Bu izler bize Alzheimer’ın başka nörodejeneratif hastalıklarla pek çok benzer yönü olduğunu gösterdi. Bu ortak bozukluklara yönelerek sadece Alzheimer değil, başka benzeri beyin hastalıklarına da sağaltım yöntemleri bulabileceğimizi düşünüyoruz. Beyindeki değişik hücre türlerinin yaşlanma ve/veya Alzheimer ile nasıl etkilendiğine dair ipuçları yakaladık. Örneğin beyinde yalnızca sinir hücreleri değil, sinir kılıfı üreten oligodendrositlerin ve beynin bağışıklık hücrelerinin nasıl etkilendiğini gösterdik. Bu bilgiler hastalığı anlamak, ona karşı ilaç ve biyo-belirteç ölçümleri üretmek için önemli bir temel oluşturuyor. Biyo-belirteç alanında yeni tür yaklaşımların gerekliliğini ve kanda ölçülen moleküler parmak izlerinin bu konuda yeni bir yöntem olabileceğini gösterdik. Tüm bu araştırmalarımızı tarihi olarak daha az çalışılmış, Afrika ve Latin Amerika kökenli hastalara doğru genişlettik. Moleküler ve genetik risk faktörlerini sosyal faktörlerin ışığında değerlendirebilmek için yeni çalışmalar başlattık. Tüm bu çalışmaların yapılabilmesi için başta ABD’deki Ulusal Sağlık Enstitüleri (National Institutes of Health veya NIH) olmak üzere değişik kurumlardan 50 milyon doları aşkın burs fonu kazandık. Bu destek projelerin devamlılığı, ekibin genişletilmesi, genç kuşak araştırıcıların yetişmesi için büyük önem taşıyor. Benim laboratuvarımdaki yirmiyi aşkın araştırıcının yanı sıra, Mayo Clinic ve pek çok başka akademik merkezden 100’ü aşkın bilim insanı bizim liderliğimizdeki bu projelerde yer alıyor. Bunun dışında ekibim ve ben, ABD içi ve dışındaki onlarca değişik akademik merkezdeki bilimsel lider ve onların ekipleriyle birçok ortak çalışma yürütüyoruz. Yani bu amansız hastalıklara karşı hepimiz durmak bilmeyen, genişleyip güçlenen bir küresel ekibin bilim işçileriyiz ve bu hastalıklara çözüm bulmaya kararlıyız.

Klinik tarafta hastalarınız var, araştırmalarınız, geniş bir bilim insanı ekibini yönetmek ve belki dahası... Mayo Clinic’teki görevlerinizden bahseder misiniz?

Benim Mayo Clinic’teki görevlerim ekibime ve projelere yön verip gözetim yapmak, klinikte demans hastalarına bakmak, genç araştırıcı ve doktorlar yetiştirmek olarak özetlenebilir. Aynı zamanda tüm Mayo Clinic çapında genç kuşak araştırıcı yetiştirme programlarının yöneticiliği; araştırma, nöroloji ve nörobilim konularında da değişik liderlik görevlerim var. ABD çapında veya uluslararası düzeyde ise demans araştırmalarında stratejik planlama, devam eden programlara danışmanlık ve gözetim, araştırma bursu başvurularının değerlendirilmesi ve yönetimi gibi sorumluluklara sahibim. Kısa bir süre önce de Mayo Clinic Nörobilim Bölüm Başkanlığı görevini üstlendim. Tüm bu çalışmalarda kendi ekibim ve dahil olduğum küresel ekibin heyecanı, buluşları ve kararlılığı beni şu an için çözümsüz görünen bu hastalıklara karşı çözümü bulacağımız konusunda ümitlendiriyor.

Alzheimer araştırmalarınızda nöroloji klinik, biyo-işaretçiler, nöropatoloji, moleküler kimya, hücre biyolojisi gibi birçok farklı alanda çalışıyorsunuz. Bir de üzerine büyük veri eklersek yeni bir bilimsel araştırma kültürünün ortaya çıktığını söyleyebilir miyiz? Böyle bir ekibi yönetmenin sırları nelerdir?

Günümüzde Alzheimer gibi karmaşık, yani yüzlerce genin, binlerce molekülün her hastada değişik şekilde etkilendiği ve bunun her hastada değişik şekilde ortaya çıktığı hastalıklarda yaklaşımın da pek çok alanı içine alması gerekiyor. Takım çalışması, birbiriyle ilgisiz gibi görünebilecek onlarca bilimsel disiplinin bir araya gelmesi, farklı uzmanlıklara sahip kişilerin ortak çalışması bu karmaşıklığı çözüp, yeni ilaç ve biyo-belirteçlerin bulunabilmesi için zorunludur. Geçmişte daha sıklıkla görmeye alıştığımız tek laboratuvarın kendi duvarları içine kapanıp, makale basılana kadar (ve bazen sonrasında da) verilerini ve kaynaklarını kendine saklaması modeli, Alzheimer gibi zorlu bir hastalığı ortadan kaldırmaya yetebilecek bir model değil. Burada, kendim de dahil, bilim insanlarının içinden genellikle kendi başlarına geçtiği düşünce üretme ve yazma sürecinin önemini azımsamıyorum. Ancak bu bilimsel düşünceleri yaşama geçirmek ve olumlu etki alanını en üst düzeye çıkarmak için takım çalışması, ekipler arası iş birliği, üretilen veri ve kaynakların zamanlı bir şekilde paylaşımı şart. Takım üyelerinin hem uzmanlık alanları hem de düşünsel yaklaşımlarının çeşitliliği de farklı yaklaşımların, bilimsel yeniliklerin ve buluşların olabilmesi için önem taşıyor. Alzheimer gibi pek çok bilinmeyeni olan bir hastalıkta, dogmatik yaklaşımlar ve katı grup düşüncesi yaratıcılığı kısırlaştırabiliyor. Tüm dünyadaki yaratıcı aklın Alzheimer gibi zorlu bir hastalığa yönelik çalışması, veri ve kaynakların demokratik bir şekilde paylaşımından geçiyor. Ne yazık ki günümüzde, yukarıda bahsettiğim tür çalışmalar hâlâ belli gelişmiş ülkelerde yapılabiliyor. Oysa Alzheimer, küresel bir salgın. Dolayısıyla verilerin ve kaynakların tüm dünyadaki araştırıcılara açılması, projelerde tüm dünyadan bilimsel ekip üyelerinin olması, çalışmaların tüm dünyadaki Alzheimer hastalarına açılması bu hastalığı tüm dünyada çözebilmemiz için büyük önem taşıyor. Ben ekibimle yukarıda bahsettiğim ilkeler doğrultusunda çalışıyorum. Bu ilkeler ekipte her anlamda çeşitliliğe saygı duyulması, düşünsel hiyerarşinin olmaması, projelerin sağlam, somut, tekrarlanabilir veriler ve yenilikçi düşünceler üzerine kurulması, geniş çaplı ortak çalışmalar, veri ve kaynakların demokratik bir şekilde paylaşımı şeklinde özetlenebilir. Düşünce çeşitliliğimiz olmasına rağmen bir konuda tartışmasız ortak noktamız, hepimizin bu hastalıklara karşı umutla ve özveriyle verdiği bilimsel savaştır.

Alzheimer hastalığına ilaç bulma yolunda nesilden nesile aktarılan “belirli bir protein üreten, hatalı veya mutasyon gen”ler yerine, “insan genomunun karanlık tarafı” diye adlandırdığınız geniş bir bölgeye ve epigenoma vurgu yapıyorsunuz. Bu araştırmalarınızda kritik bir değişim midir? Bu “karanlık taraf” araştırmalarınızı Alzheimer için tek ve belirli bir ilaç üretmek yerine “kişiye özel ilaç” üretmeye yönelmesinde etkili oldu mu?

Nadir görülen erken başlangıçlı ailesel Alzheimer hastalığına yol açan tek gen-tek protein mekanizmasının 1990’larda bulunmasından sonra Alzheimer hastalığının genelinde tek gen modelinin geçerli olamayacağına dair kanıtlar artarak çoğaldı. Özellikle 2009 ve sonrasındaki genom çapında bağlantılandırma çalışmaları, insan genomunda en az 80 kadar bölgenin Alzheimer riskiyle bağlantılı olduğunu gösterdi. Laboratuvarımın ilk kurulduğu yıllarda, Alzheimer riski bölgelerindeki varyasyonların (yani genom alfabesindeki harf değişimlerinin) genlerin beyindeki düzeylerini etkilediğini gördük Bu bize genomdaki Alzheimer risk ögelerinin proteinlerin yapısı yerine (veya yanı sıra) onların düzeylerini değiştirmede rol oynayabileceğini gösterdi. Bundan sonra Alzheimer hastalığı olan beyinlerde binlerce gen düzeyinin değiştiğini, bu değişimlerin belli hastalık mekanizmalarına ipucu olabildiğini ekibimiz ve başka ekipler gösterdi. Aynı zamanda, genomdaki sekanslama (yani tüm alfabeyi ölçme) çalışmaları, Alzheimer riskiyle bağlantılı değişimlerin daha çok genomun protein üreten değil de genlerin düzeylerini etkileyen geniş ve ‘karanlık’ bölgelerinde olduğunu gösterdi. Gen düzeylerini etkileyen tek mekanizma genomdaki varyasyonlarla sınırlı değil. Epigenom denen DNA’nın alfabesini değil de şeklini, hücre çekirdeğinde paketlenmesini vb. etkileyen faktörlerin de genlerin ve sonrasında proteinlerin düzeylerini etkilediğini biliyoruz. Üstelik bazı epigenomik faktörler, çevresel faktörlerle etkileşerek değişebiliyorlar. Bu bilgiler bizi Alzheimer’da epigenomu da çalışmaya yönlendirdi ve çalışmalar bu hastalıkta epigenomun da değişikliğe uğradığını gösterdi. Şimdiki çalışmalarımız tüm bu omik verileri bir araya getirip, Alzheimer’in kişiye özgü multi-omik haritasını çıkarmaya yönelik. Bu kişisel haritaların bize kişide hangi moleküllerin, biyolojik yolların, hücrelerin en fazla etkilendiğini gösterip, kişiye özgü ilaç üretiminde yol göstereceğini düşünüyoruz. Son çalışmalarımızda bu hastalık haritalarını kanda çıkarıp, hastalığın evresi, ilerleme hızı, ilaca cevabı gibi konularda kişisel biyo-belirteç olarak kullanmayı amaçlıyoruz.

Alzheimer’ın çok karmaşık bir hastalık olduğunu hep vurguluyorsunuz, büyük veri ve yapay zekâ bu karmaşıklığı çözmede yardımcı olabilir mi? İlaç geliştirme sürecini hızlandırabilir mi?

Alzheimer ve benzeri karmaşık hastalıkların altta yatan nedenlerini anlamak için büyük veri ve bu verileri hızlı bir şekilde analiz etme yöntemleri şart. Ancak bence bu işin başlangıç kısmı. Büyük verinin hastalık için en anlamlı ve önemli olan temel bilgilere indirgenmesi ve bunun da hastalar için ilaç ve biyo-belirteç ölçümlerine aktarılması, büyük veri ve içinde yapay zekâ da olan analiz yöntemlerinin üzerine pek çok başka unsurun eklenmesini gerektiriyor. Öncelikle büyük veri ve analiz yöntemlerinin sağlam, doğru ve tekrarlanabilirliğinin birbirinden bağımsız değişik çalışmalarla kanıtlanması gerekiyor. Büyük verideki binlerce, hatta on binlerce moleküler değişimin hastalık için en önemli olan daha az sayıda hedef moleküllere indirgenmesi gerekiyor. Bunun için farklı veri türlerine, hasta gruplarına bakarak rolleri defalarca kanıtlanmış, daha az sayıda ama yüksek önemdeki molekülün deneysel hayvan ve hücre modellerinde Alzheimer ile ilişkili sonuçları etkilediğini göstermemiz gerekli. Tüm bu kanıtlamalardan sonra elimizde kalan daha da az sayıdaki hedef moleküllere karşı ilaç üretimi, onların kanda ölçüm yollarının geliştirilmesi basamağı geliyor. Bu basamaktan sonra üretilen ilaç ve biyo-belirteç ölçümlerinin giderek artan sayıda ve çeşitliliğinde hasta gruplarında denenmesine ulaşılması amaçlanıyor. Özetle büyük veri ve içinde yapay zekâ da dahil olan ileri düzeyde analiz yöntemleri ilaç üretim süreci için şart, ancak yeterli değil.

Alzheimer Derneği tarafından 2022 Zenith Fellows Ödülü’ne layık görüldünüz. Bu ödül hakkında bilgi verir misiniz, böyle bir ödül almak size neler hissettirdi?

Alzheimer Derneğinin Zenith Fellows Ödülü, 1991 yılında başlamış olan, bu ve benzeri hastalıklarda önemli katkıları olmuş araştırıcılara verilen ve bu konuda dünyadaki en prestijli ödüllerden biri. Bu ödülün sağladığı burs, Alzheimer hastalığında beyinde bulduğumuz kan damarlarıyla ilgili bozuklukların izini kanda da sürmemizi sağlıyor. Bu ödüle layık görülmek kendim ve ekibim için büyük bir onur. Bizi çok sevindirdi ve onurlandırdı.

Mart ayında Mayo Clinic’teki laboratuvarınız, 41 milyon dolarlık bir kamu araştırma desteği kazandı. Bu destek hangi amaçla verildi, araştırmalarınızı nasıl etkileyecek?

ABD’deki Ulusal Sağlık Enstitülerinden 5 yıllık, 41 milyon dolarlık bir araştırma desteği kazandık. Bu destek “Centrally-linked Longitudinal pEripheral biomARkers of Alzheimer’s Disease in multi-ethnic populations” (CLEAR-AD) programımız için verildi. Bu programın amacı, değişik etnik kökenli topluluklarda Alzheimer hastalığının beyindeki moleküler parmak izlerini kanda da saptamak, bu izlerin kanda hastalığın ilerlemesiyle nasıl değiştiğini öğrenmek ve bu yolla kişiye özgün moleküler biyo-belirteçlere ve ilaç hedeflerine ulaşmak. Bu çalışma Mayo Clinic Florida ve Indiana Üniversitesi merkezlerinden yürütülüyor. Uluslararası 13 merkez ve 100’den fazla bilim insanının dahil olduğu bu program, binlerce hastanın kan ve beyin dokularında 20 binden fazla moleküler yapı taşını ölçüp, 48 binden fazla hastalık özelliğiyle beraber analiz edecek. Elde edilen veriler ve bilgiler, tüm dünyadaki araştırmacılarla zamanlı, şeffaf ve anlaşılabilir bir şekilde paylaşılacak. Bu geniş paylaşım sayesinde Alzheimer hastalığında büyük ihtiyaç duyulan kişisel tıbba hızlandırılmış şekilde ulaşmayı hedefliyoruz. CLEAR-AD aynı zamanda azınlıkta kalmış genç araştırıcılara burs desteği de sağlıyor. CLEAR-AD programıyla ilgili bilgilere www.clear-ad.org sayfamızdan ulaşabilirsiniz.

Dr. Çiğdem Çımrın (ACI’04)

“Minerva’nın baykuşu alacakaranlıkta uçmaya başlar!”

Minerva BHR, sağlıktan küresel iklim krizine, doğaya verilen zararın geri dönülmez boyutlara erişmesinden iş yaşamındaki insan hakları ihlallerine kadar zor bir dönemden geçilen günümüz koşullarında, dünyanın kaderini büyük oranda kontrolleri altında tutan şirketlerin farkındalık sahibi olarak aksiyona geçmelerinde bir nevi baykuşluk görevi yapıyor. İzmir Amerikan Koleji mezunlarından Dr. Çiğdem Çımrın’ın ortağı Dr. Pınar Kara ile birlikte kurucuları arasında bulunduğu bu oluşumun temeli, sorumlu iş yapma bilincini sürdürülebilir kılmaya ve bunun Türkiye’de savunuculuğunu yapmaya dayanıyor.

Öncelikle, tüm mezunlarımızın sizi biraz daha iyi tanıyabilmesi için aldığınız eğitim ve kariyeriniz hakkında kısaca bilgi verebilir misiniz?

Büyük bir gururla okuduğum İzmir Amerikan Kolejinin 2004 mezunuyum. ACI sonrasında önce Ankara’ya, Bilkent Üniversitesine Hukuk Lisans çalışmalarım için taşındım ve sonrasında (Hollanda Leiden Üniversitesindeki Uluslararası Yatırım Hukuku alanında yüksek Lisans-LLM eğitimim için geçirdiğim iki yıllık süre dışında) İstanbul’da yaşamaya başladım. Uzun bir süre çok uluslu hukuk bürolarında kıdemli danışman olarak çalıştım. Bu arada Bilgi Üniversitesinde Kamu Hukuku (İnsan Hakları) alanında burslu olarak doktora çalışmalarımı yürüttüm. 2020 yılında “Şirketlerin İnsan Hakları Sorumluluğuna Hak Temelli Bir Yaklaşım: İnsan Hakları Durum Tespiti” konulu tezimle doktora çalışmalarımı tamamladım. Bu arada Amerikan Barolar Birliği Hukukun Üstünlüğü Girişiminde gönüllü olarak görev aldım ve Suriyeli sığınmacılara Türk hukuku çerçevesinde hak ve özgürlükleri konusunda farkındalık eğitimleri verdim. Açıkçası kurumsal avukatlık yaparken insan hakları hukuku alanında doktora yapmaya karar vermem herkesi şaşırtan bir karar olmuştu. Benim için ise doğal bir yönelimdi; zira, insan haklarına yönelik tutkum ACI’da MUN Kulübündeyken başlamıştı. Sonra 2016’da kurumsaldan ayrılarak CCLegalCo’yu kurdum ve uluslararası STK’lara danışmanlık verdim. Şirketlerle de insan hakları uyum konuları bağlamında çalışmaya başladım. Üç yıl boyunca “Save the Children”ın kâr amacı gütmeyen bir işletme olarak kurduğu Hong Kong merkezli The Centre for Child Rights & Business’ın Türkiye Bölge Yöneticiliğini yaptım. Geçtiğimiz seneyse, birlikte doktora yaptığım arkadaşım Av. Dr. Pınar Kara’yla birlikte İş Dünyası ve İnsan Hakları Derneği (Minerva BHR) ve bir yönetim danışmanlığı şirketi kurduk. Şu an odağımız Minerva BHR ile şirketlerin sorumlu ve sürdürülebilir işletme davranışını teşvik ederek onların insan haklarına saygılı bir şekilde faaliyetlerini sürdürmelerini sağlamak ve bu vesileyle, Türkiye’nin insan hakları karnesini iyileştirip uluslararası tedarik zincirlerinde rekabetçiliğini artırmak.

Minerva BHR’nin hangi ihtiyaçlara istinaden doğduğunu ve kurucular arasında yer alan Dr. Pınar Kara ile nasıl bir yol haritası çizdiğinizi öğrenebilir miyiz?

21. yüzyıl dünyasında modern kölelik, zorla çalıştırma, çocuk işçiliği, ayrımcılık gibi insan onuruyla bağdaşmayan uygulamaların şirket faaliyetleri kapsamında gerçekleştirilmesi kabul edilemez. Kabul edilebilir olmadığı gibi şaşırtıcı da değil. Zira, 70’li yıllardan itibaren küreselleşme ve deregülasyonu destekleyen kamu politikalarının ortaya çıkardığı manzara, insan haklarını koruma, saygı, teşvik etme ve yerine getirme ödevlerinin asli sahibi olan devlet erkinin (özellikle de gelişmekte olan ülkeler bakımından) zayıfladığı ve bu ödevlerinin gereklerini yerine getiremediği bir tabloyu ortaya koyuyor. Devleti ana odağına koyan geleneksel insan hakları anlayışı, özellikle şirketlerin ihlallerine karşı hak sahiplerini korumada ve mağdurların adalete erişiminde yetersiz kaldığını gözlemliyoruz. Bu problemi hukuktan ayrı düşünmemiz mümkün değil. Çünkü toplumsal yaşam düzeninin var olması her zaman hukuka bağlı. Bu problem uzun yıllardır şirketlerin gönüllülük esasına binaen tasarladıkları kurumsal sosyal sorumluluk projeleriyle bir nevi hayır işleri üzerinden yönetilmeye çalıştı; ancak, başarısız oldu. Zira, şirket faaliyetleri temelli insan hakları ihlalleri katlanarak devam etti, ediyor. Son birkaç yıldır başta Avrupa Birliği ve Fransa, Almanya gibi gelişmiş ülkelerin kendi iç hukuklarında şirketlerin tedarik zincirlerinde insan hakları ve çevresel uyum konularını düzenlemeye başlaması, etik ve gönüllülük esasıyla süregiden ve artık bir yara bandı etkisi dahi yaratmayan çalışmaların hak odaklı bir temele taşınmasını hukuken zorunlu kılıyor. Minerva BHR aslında tam olarak bu gelişmelerle birlikte doğan ve doğacak ihtiyaçlara cevap vermek için kuruldu. Ortağım Pınar ile birlikte çizdiğimiz yol haritasının temeli, sorumlu iş yapma bilincini sürdürülebilir kılmaya ve bunun Türkiye’de savunuculuğunu yapmaya dayanıyor.

Minerva BHR’nin sitesinde kuruluş hikâyesi anlatılırken, “Minerva’nın baykuşu, alaca karanlıkta uçmaya başlar” deniliyor. Alaca karanlığın bertaraf edilip aydınlığa ulaşılmasında Minerva’nın üstlendiği rol nedir?

Hegel’in Hukuk Felsefesi eserinin ön sözünde Minerva’nın baykuşunun temsil ettiği bilgeliğin ışığında, ancak en zor ve karanlık zamanlardan sonra parlak anların ve büyük keşiflerin ortaya çıkabileceği söylenmektedir. Dünya gerçekten de uzun süredir geçirmediği kadar zor günler geçiriyor. Sağlık problemleri, küresel iklim değişikliği ve doğaya verilen tahribatın geri dönülemeyecek raddeye gelmiş olması, insan hakları ihlallerinin gelişmişlik seviyemizle doğru orantılı ilerlemesini beklerken ne yazık ki bu dereceyi ucundan bile tutturamamamız… Her anlamda zor günler. İşte biz de kendimizi tam bu noktada var etmemiz gerektiği kanaatine vardık. Bu zor ve karanlık zamanlardan aydınlığa çıkmak için her insan gibi sorumluluklarımızı fark edip, eğitim ve bilgi birikimimizden beslenerek, dünya ekonomisini ve bir anlamda dünyanın kaderini büyük oranda kontrolleri altında tutan şirketlerin farkındalık sahibi olarak aksiyona geçmelerinde bir nevi baykuşluk görevi yapıyoruz.

Odağına insan hakları ve iş dünyasını alan Türkiye’deki ilk sivil toplum kuruluşu olmanın avantajları ve dezavantajları nelerdir?

Büyük bir sorumluluk üstlenmekteyiz aslında. Bu bir yandan gurur verici, bir yandan da stresli bir durum. Çok geniş kapsamlı ve kritik önem taşıyan bir alanı ülkemizde tanıtmaya çalışıyoruz. Şirketler, insan haklarıyla birlikte anılmaktan çekiniyorlar. Biz bu ön yargıları kırmaya çalışıyoruz. Kamuya yönelik yürüttüğümüz çalışmalarda da bu alanla ilgili farkındalığı artırmaya ve kamu-özel-sivil toplum arasındaki diyaloğu geliştirmeye çabalıyoruz.

Odaklandığınız konular, toplumsal diyalog ve çalışma barışını sağlamada nasıl bir öneme sahip?

Toplumsal diyaloğun ve çalışma barışının sağlanması için öncelikle insanların bilinçlendirilmesi, ardından da gerekli sosyal mekanizmaların kurulması ve bu direktiflerle etkin bir şekilde çalışma yaşamının kurgulanması gerekiyor. Biz bizzat bu mekanizmalardan biriyiz ve bu konularla ilgili çeşitli aktörleri bir araya getirerek süreci yürütüyoruz. Herkesin elini taşın altına koymasına ve insan haklarına yönelik politikaları benimsemesine gayret ediyoruz. Üretim aşamasında yer alan herkesin çalışma şartlarının hukuka ve insan haklarına uygun olması asıl hedefimiz. Bunu takiben de hukuki düzenlemelerin getireceği belirlilik ve güvenilirlikle daha adaletli ve yaşanılabilir bir dünyanın mümkün olduğuna inanıyoruz. Bu yüzden insanları etkileyen birçok alana bütüncül bir bakış açısıyla odaklanmak bizim için çok önemli.

Kurulduğunuz Temmuz 2021 tarihinden bugüne kadar yürüttüğünüz çalışmalardan kısaca bahsedebilir misiniz?

Çok genç bir STK olmamıza rağmen geriye dönüp baktığımızda ne kadar büyük ilerleme kaydetmiş olduğumuzu görüyoruz. Çalışmalarımız temelde iki koldan yürüyor: ilk olarak daha akademik perspektiften kazanım sağlamayı hedeflediğimiz işler var, ikinci olarak da proje bazlı saha ve raporlama çalışmaları yapıyoruz. Oxford Üniversitesiyle birlikte “Şirketlerin İnsan Hakları İhlalleriyle ilgili Özel Hukuk Sorumluluğu El Kitabı”nın Türkiye bölümünün hazırlığını tamamladık. UNICEF ile pamuk ve hazır giyim tedarik zincirlerindeki çocuk hakları farkındalığına ilişkin bir analiz gerçekleştirdik. Uluslararası iş dünyası ve insan hakları çerçevesine uyumun izlenmesi için Etkiniz AB Programı’yla istihdam, kadın, çocuk ve çevre perspektifinden iş dünyası ve insan haklarını değerlendiren raporlamalar yaptık. Uluslararası Çalışma Örgütü ve UNDP ortaklığıyla Türkiye’deki sorumlu işletme davranışıyla ilgili yasal düzenlemelere ilişkin ön değerlendirme analizini tamamladık. UNDP ve Japonya Hükûmeti iş birliğinde ise, Türkiye’deki iş dünyası ve insan hakları gündemini desteklemek için ulusal makamlar, şirketleri, tedarikçileri ve ortaklarının insan haklarına özen gösterme konusunda desteklenmesine yönelik sorumlu iş dünyası uygulamalarını güçlendirme çalışmalarımıza devam ediyoruz. Yürüttüğümüz projeler bağlamında gerçekleştirdiğimiz saha çalışmaları kapsamında ise, tedarik zincirlerinin bir bölümü Türkiye’de bulunan, büyük bir çoğunluğu Avrupalı olmak üzere yurt dışı merkezli şirketlerin tedarik zincirlerinde insan hakları riskleriyle ihlallerini önlemek ve ihlallere yönelik iyileştirici çözümler geliştirmek üzere insan hakları durum tespiti ve uyum çalışmaları yürütüyoruz. Bu kapsamda Türkiye’deki tarım tedarik zincirindeki çocuk işçiliğiyle mücadele etmek amacıyla projeler gerçekleştiriyoruz. Örneğin, Akdeniz bölgesinde mevsimlik tarım işçisi ailelerin çalışırken kalacakları güvenli yerleri olmaması sebebiyle güvenlik ve sağlık riskleriyle karşı karşıya kalan ve eğitime erişemeyen çocukları, olası risklerden uzaklaştırarak psikolojik, sosyal ve kültürel gelişimlerine katkı sunmayı hedefleyen bir projeyi geçtiğimiz iki yıllık dönemde yürüttük. Amacımız, farklı kültürlerden gelen dezavantajlı ailelerin çocukları için tasarladığımız bu çocuk odaklı psikososyal destek ve eğitim merkezi modelini pilot olarak kabul edip, sivil toplum, kamu ve özel sektör iş birliğinde diğer tarımsal tedarik zincirlerinde de yaygınlaştırılabilecek örnek bir model olarak uygulamayı hedefliyoruz. Çalışmalarımızla ilgili daha fazla bilgi almak ve destek olmak isteyenler

http://www.minervabhr.org ve
cigdem@minervabhr.org adreslerinden ulaşabilirler.

zuhal krom yaşar (ACI’48)

75 yıllık bir değer...

İzmir Amerikan Koleji, Zuhal (Krom) Yaşar ve ailesi için bir gelenek hâline gelmiş ve yaşamlarında kalıcı izler bırakmış. Çocukları ve torunlarıyla birlikte tüm ailede nesilden nesile ortak değerlerle yetişen ACI mezunları olarak çeşitli alanlarda topluma fayda sağlamayı sürdürüyorlar.

İzmir Amerikan Kolejinde (ACI) hâlen mezuniyet ofisi olarak kullanılan Blake House’un duvarında siyah beyaz bir fotoğraf… Yıl 1948… Zuhal Krom ve 14 sınıf arkadaşının mezuniyet günü…

Zuhal Krom, İzmir’in köklü ailelerinden Krom ailesinin iyi yetişmiş evlatlarından… Aydın, güler yüzlü, samimi ve hanımefendi… Zuhal Yaşar ile yaptığımız sohbette, 1941 yılında adım atıp 1948 yılında mezun olduğu İzmir Amerikan Koleji yıllarına dair keyifli bir gezintiye çıktık. ACI’ya kaydoluşunu, okul yaşamını, arkadaşlarını, öğretmenlerini, anılarını, 75 yıl önce ACI’dan mezun olmuş Zuhal Yaşar'dan dinledik...

“Çok güzel günlerdi”

“Benden büyük kardeşlerim Fransız okullarında eğitim gördüler. Ailedeki İngilizce jenerasyonu benimle başladı. Ablalarım evde Fransızca konuşurlardı. Ben de onlardan dinleyerek Fransızca öğrendim. Ben 5. sınıfta okurken ablam evlendi. Eniştemin kız kardeşi de ACI’da okuyordu. Eniştem babama, Zuhal’i İzmir Amerikan Kolejine gönderelim, dedi. Babam iyi eğitim almamızı her zaman desteklerdi, eniştemin teklifini de hemen kabul etti. Yani, eniştemin aracılığıyla ACI’ya kaydoldum.

Okulumuz çok güzeldi. Her şeyini çok severdim. Çok iyi öğretmenlerimiz vardı. 1941’de okula ilk başladığımızda sınıfımız 40-42 kişiydi. Yedi yıl sonra 15 kişi mezun olduk. Yıllar içinde başka okullara geçenler, eğitimini yarıda bırakanlar oldu. Bizim dönemde mezun olup iş hayatına atılan çok arkadaşım var. Arkadaşlarımla çok bağlıydık birbirimize. Hepsinin isimlerini bugün bile hatırlarım. Mezuniyetten sonra da birbirimizden kopmadık. Hatta arkadaşlarımın çocukları ve torunları, ACI’da çocuklarımın ve torunlarımın arkadaşları oldular.

Aydın’dan, Tire’den, Söke’den, çevre illerden, ilçelerden gelen ve okulda yatılı kalan arkadaşlarım vardı. Ben, ailemle birlikte Karşıyaka’da oturuyordum. Karşıyaka’da oturan diğer arkadaşlarımla birlikte sabah 7.15 vapuruna yetişir, Konak’a geçer, oradan tramvayla Göztepe’ye gider, okulun deniz tarafındaki kapısından girer, yemyeşil arazide sınıflarımıza doğru çıkardık. Okulda yatılı olmayanlar için yemekhane yoktu. Öğle yemeğimizi evden getirir, öğle teneffüsünde yiyecekleri sıralarımızın üzerine çıkarır, yedikten sonra da okul bahçesinde arkadaşlarımla yürüyüşe çıkardık.

Şimdi o günlere dair bir anı canlandı gözümde. Orta 3. sınıftaydım. Okulun hemen altında bir bahçe vardı. Bahçede marul yetiştirilirdi. Yürüyüş sırasında bahçenin sahibine seslenir, marullardan satın alır, okul arazisi içindeki musluklarda yıkayarak taze taze marul yerdik. Çok güzel günlerdi.”

Okul Müdürü nikah şahidi oldu

Zuhal Yaşar, ACI’daki günlerini gülümseyerek hatırlıyor. Biz de kendisine, ACI’nın ona neler kattığını soruyoruz. Yaşar, ACI’daki yıllarını, öğretmenlerini, öğrendiklerini heyecanla anlatmaya devam ediyor…

“Ailelerimizden aldığımız eğitim ve disiplinin yanında, küçük yaşlarda girdiğimiz okulumuzda yöneticilerimiz ve öğretmenlerimiz derslerle, sosyal yaşamla, iletişimle bizi yaşama hazırladılar. Hem Türk hem de yabancı öğretmenlerimiz vardı. Okul müdürümüz İbrahim Taner çok değerli bir insandı. Sert görünüşlüydü. Beni sever, sosyal faaliyetlerde görev almamı desteklerdi. İbrahim Bey, bizim nikah şahidimiz de oldu. Tarih öğretmenimiz Ziya Bey’i, Lütfiye Hanım’ı, en zor öğretmenlerimizden Biyoloji öğretmenimiz Seniha Hanım’ı ve yabancı öğretmenlerimizi unutamam.

ACI’ın bize kattığı en önemli değerin özgürlük ve demokrasi olduğunu düşünüyorum. Özgür olmak, fikirlerimizi özgürce söylemek konusunda her zaman desteklendik. Demokrasiye değer veren bir okul olarak ACI’da, ilgili konularda bizlerin de fikirleri alınıyordu. Görüşlerimizi rahatlıkla söyleyebiliyor, okul ve sınıf başkanlığı seçimlerinde istediğimiz adayı hür irademizle seçebiliyorduk. Bunlar sayesinde özgürlük ve demokrasiyi bir değer olarak benimsedik. Okulda sosyal aktiviteler de çoktu. Basketbol, voleybol oynardık. Home Economics dersimiz vardı. Liseyi bitirdikten sonra hepimizin bir ev yönetme sorumluluğumuz olacağından bu derste ev ekonomisini öğretirlerdi.

Kitap okumayı severdim, ancak ACI’da çok daha fazla sevdim. Öğretmenlerimizin de etkisiyle tarih ve felsefe konularına merak duymaya başladım. Çok kitap okudum. Edebiyata da meraklıydım. Hâlen o zamanki kitaplarımı saklıyorum. Torunlarıma da kitaplarımdan verdim. Onlarla okuduğumuz kitaplarla ilgili sohbet ediyoruz. Okulda İngiliz Edebiyatı dersimiz vardı. Kitapları okur, sonrasında yazılar yazardım. Şiire de çok meraklıydım. Hâlen aklımda kalan birçok şiir var.”

Zuhal Yaşar, ACI’daki yıllarında ezberlediği, Emily Dickinson’ın “I’m Nobody! Who are you?” şiirini hafızasından söyleyerek hepimizi şaşırtıyor. ACI’daki yaşamı, arkadaşlarını ve öğretmenlerini çok sevdiğini konuşmasında sık sık dile getiren Zuhal Yaşar sözlerine şöyle devam ediyor: “ACI’da aldığım eğitimin değerini bilerek iki kız kardeşimin de ACI’da okumalarını destekledim. Onlar da benim sayemde kaydoldular. ACI’da, üniversite eğitimine yakın bir eğitim aldık. Liseyi bitirdikten sonra farklı şeyler öğrenmek için dikiş kursuna, pastacılık kursuna, enstitüye gittim. Tenis dersleri aldım. Annem, benim babamın yanında çalışmamı destekledi. Babam, İzmir’in ilk eczacılarından Lütfü Krom’un yanında, eczanenin deposunda bir süre kasaya baktım, muhasebesini tuttum. Sonra ayrıldım. 1954’te, İzmir’in ilk sanayicilerinden Durmuş Yaşar’ın oğlu Selçuk Yaşar ile evlendim. Sonra da sırasıyla Feyhan (1955), Selim (1956) ve İdil (1964) doğdu. Çocuklar doğduktan sonra onların bakımı ve iyi eğitim almaları için çalıştım. Ben nasıl yetiştiysem onları da öyle yetiştirdim. Kızlarımın da ACI’da okumalarını, iyi eğitim almalarını istedim.”

Annelerinin izinden ilerlediler

Zuhal Yaşar ile yaptığımız söyleşiye, ACI mezunu kızları Feyhan Yaşar (ACI’74) ve İdil Yiğitbaşı (ACI’82) da eşlik ediyor. Feyhan Yaşar ve İdil Yiğitbaşı, annelerinin ACI ile ilgili anlattıklarını şu sözleriyle destekliyorlar: “ACI’da çok iyi eğitim aldık. Bir kız okulu olarak, verilen eğitimin kadının yaşamda güçlenmesini ne kadar desteklediğini bugün çok daha net anlayabiliyoruz. Okulda sosyal faaliyetler yoğundu. Öğretmenlerimiz bizi spora, kültür ve sanata yönlendirirlerdi. Yaratıcılığımızı teşvik eden, ilgi ve beklentilerimizi keşfetmemize imkân veren, öz güvenimizi geliştiren bir ortamda yetiştirildik. Bize küçük yaşta, gönüllü çalışma felsefesi aşılandı. Hem aldığımız eğitim hem de okulun bize kattığı değerlerle sosyal sorumluluk bilincine sahip, kararlı, bağımsız, ne istediğini bilen ve her ortamda rahatlıkla ifade edebilen bireyler olarak mezun olduk.”

Feyhan Yaşar, İzmir Amerikan Kolejinden 1974 yılında mezun oldu ve lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümünde, yüksek lisansını da Dokuz Eylül Üniversitesi İktisat Ana Bilim Dalında yaptı. Feyhan Yaşar halen Yaşar Holding Yönetim Kurulu Başkanlığı, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı İdare Heyeti Başkanlığı ve Yaşar Topluluğu şirketlerinde Yönetim Kurulu Başkanlığı ve Başkan Vekilliği görevlerini sürdürüyor. ACI’da kazandığı değerlerle topluma fayda sağlamak üzere sivil toplum kuruluşlarında da aktif görev alıyor.

Feyhan Yaşar’ın çocukları Koral Kalpaklıoğlu ve Bilge Kalpaklıoğlu Eyilik de ACI mezunu. Koral Kalpaklıoğlu, 2004 yılında İzmir Amerikan Kolejinden mezun oldu. Üniversite eğitimini 2011 yılında Bilkent Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi Bölümünde tamamladı ve aynı yıl Pınar Su ve İçecek şirketinde Genel Müdür Asistanı olarak iş hayatına atıldı. Hâlen, Pınar Su ve İçecek Genel Müdürü olarak görevine devam ediyor.

Bilge Kalpaklıoğlu Eyilik ise 2006 yılında İzmir Amerikan Kolejinden mezun oldu. 2010 yılında Koç Üniversitesi İşletme Bölümünde Lisans, 2012 yılında Galatasaray Üniversitesi Ekonomi Hukuku Bölümünde Yüksek Lisans eğitimini tamamladı. İş hayatına 2011 yılında Pınar Süt A.Ş.’de Asistan Ürün Yöneticisi olarak başladı ve sonrasında Pazarlama Müdürlüğü görevini üstlendi. Hâlen, Pınar Et A.Ş.’de Dijital Dönüşüm ve E-Ticaret Direktörü olarak görevine devam ediyor.

İdil Yiğitbaşı, 1982 yılında İzmir Amerikan Kolejinden mezun oldu. Lisan eğitimini 1986 yılında Boğaziçi Üniversitesi İdari Bilimler Fakültesinde, yüksek lisans eğitimini 1989’da Indiana Üniversitesinde tamamladı. İdil Yiğitbaşı hâlen Yaşar Holding Yönetim Kurulu Başkan Vekilliği, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı İdare Heyeti Başkan Vekilliği ve Yaşar Topluluğu şirketlerinde yönetim kurulu başkanlığı ve başkan vekilliği görevlerini yürütüyor. İdil Yiğitbaşı da ACI’da öğrendiği ve görev aldığı gibi, sosyal faaliyetler ve sivil toplum kuruluşlarında çalışmayı sürdürüyor.

İdil Yiğitbaşı’nın kızlarından Selin Yiğitbaşı Ducker, ilkokul ve ortaokulu 2006 yılında İzmir SEV’de, lise eğitimini 2010 yılında Özel Işıkkent Anadolu Lisesinde tamamladı. Lisans eğitimini İngiltere’de University of Exeter’da İşletme alanında, yüksek lisansını ise Goldsmiths, University of London’da tasarım ve inovasyon alanında tamamladı. Uluslararası şirketlerde iş deneyimi kazanan Selin Yiğitbaşı Ducker İngiltere’de, sosyal ve çevresel etki yaratma konusunda iş birliğini kolaylaştıran, “Goodsted” platformunu kurdu.

Rana Yiğitbaşı ise İzmir SEV’de tamamladığı ilkokul ve ortaokul eğitiminin ardından 2012 yılında İzmir Amerikan Kolejinden mezun oldu ve lisans eğitimini Uluslararası İlişkiler ve İşletme ve İspanyolca Dili üzerine İngiltere’de Exeter Üniversitesinde, yüksek lisans eğitimini Yaratıcı Ekonomide İşletme üzerine İngiltere'de Kingston Üniversitesinde tamamladı. Birleşmiş Milletler Cenevre ve New York Daimî Temsilcilikleri, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Young Guru Akademi, Hedefler için İş Dünyası gibi sivil toplum kuruluşlarında da görev alan Rana Yiğitbaşı, Yaşar Holding’de İnsan Kaynakları Proje Uzmanı olarak görev yapıyor.

ACI, Zuhal Yaşar ve ailesi için bir gelenek hâline gelmiş ve yaşamlarında kalıcı izler bırakmış. Kızları, torunları, kız kardeşleri, onların çocukları ve torunlarıyla ailenin İzmir’de yaşayan diğer üyelerini de sayarsak ailede onlarca ACI mezunu bulunuyor. Aynı değerlerle yetişen ACI mezunu bireyler olarak çeşitli alanlarda ülkeye, topluma fayda sağlamayı sürdürüyorlar.

HAYDAR CAN TAYGUN (UAA’07)

Sanat dünyası için yeni bir soluk: Zarastro Art

Yatırım bankacılığından dijital sanat platformu Zarastro Art’a uzanan yolculuğunu, “Aslında ben yatırım bankacılığından sanata değil, sanattan yatırım bankacılığına gittim. Farklı dünyaları deneyimledim, inanılmaz çok şey öğrendim ve zamanı gelince evime geri döndüm,” diyerek özetliyor Haydar Can Taygun. Kendisiyle döndüğü evinde yapmak istediği değişiklikleri konuştuk.

Üsküdar Amerikan Lisesinden mezun olduktan sonra ABD’de, Brown Üniversitesinde Ekonomi ve Siyaset Bilimi okuyan Haydar Can Taygun, kariyerine kurumsal firmalarda başladı. GAMA’da enerji, DenizBank’taysa proje finansmanı alanlarında görev alan Taygun, 2016’da Amerika’ya bu kez de MBA için gitti. Dartmouth College bünyesindeki Tuck School of Business’da iki yıllık eğitiminin ardından Wall Street’te çalışmaya başladı. Bank of America Merrill Lynch’de Elektrik Üretim, Dağıtım ve Enerji Altyapı bölümünde birleşme, satın alma, hisse ve tahvil ihraçlarına yoğunlaştı. “Mayıs 2022 itibarıyla kariyerimde radikal sayılabilecek bir değişiklik yaptım ve Zarastro Art isimli butik bir çağdaş sanat platformu kurduk” diyen Taygun ile enerji piyasalarından bankacılığa, bankacılıktan sanata evrilen yolculuğunu konuştuk.

Lise yıllarınız sanat ve sporla iç içe geçmiş. Bugün dönüp baktığınızda siz o yılları nasıl değerlendiriyorsunuz?

UAA küresel bağlamda özel bir kurum. Aldığımız eğitimin beni önce akademik, sonra kariyer anlamında buraya getirdiğinin elbette farkındayım. Böyle bir altyapı olmadan Ivy Lig’in kapısından geçemezdim, büyük kurumların ancak hayalini kurardım. Fakat, beni “ben” yapan, başta Öğrenci Birliği olmak üzere Üsküdar Amerikan’da üstlendiğim görevler ve katıldığım aktivitelerdir. Okul başkanlığı bana liderliği, yüzme disiplini, müzik yaratıcılığı, tiyatro dayanışmayı, MUN ise hitabeti öğretti. Dolu dolu geçen beş yıl bana esaslı deneyimler yaşattı. Karakterimi şekillendiren ve hayatımı zenginleştiren dostluklar kazandırdı. En önemlisi, beni çok ama çok mutlu etti. Bugün lise yıllarımı düşündüğümde yüzümdeki gülümseme, paha biçilemez.

Yatırım bankacılığından Zarastro Art’a uzanan yolun taşları nasıl döşendi; sanatçı bir aileye mensup olmanız, sanata yönelmenize etki etti mi?

Yatırım bankacılığı, uzun saatleri ve stresli bir çalışma kültürü olan ancak entelektüel anlamda son derece tatmin edici bir kariyer yolu. Belki pandemi olmasa kendimi iyice kaptırdığım bu yolu bu kadar erken sorgulamayacaktım. Ancak şunu gördüm: Tüm hayatım boyunca tutkuyla bağlı olduğum sanat dünyasına geri dönmek için daha sonraki yıllarda cesaretim olmayabilirdi. Operacı bir anne (Yekta Kara) ve tiyatrocu bir babanın (Ali Taygun) oğlu olarak tüm çocukluğum sahnelerde, prodüksiyonlarda geçti. Yaşıtlarım akşam uyurken ben çeşitli rollerde, görevlerde sanatçılarla birlikte çalıştım, okul dışında tüm zamanımı onlarla geçirdim. Tatillerim, bayramlarım sanat izleyerek, sanat konuşarak geçti. Sanat her ne kadar renkli bir dünya olsa da işin içinde büyümek bana zorluklarını da öğretti. Sanat maalesef her zaman öncelik değil yaşamda, özellikle de Türkiye’de. Sanatçıların hayatları hiç de kolay değil. Bunu görerek, konfor alanımdan çıkıp sanat dışındaki dünyayı keşfederek ileride sanatçıların hayatlarına daha olumlu katkı sağlayabileceğime inandım. Aslında ben yatırım bankacılığından sanata değil, sanattan yatırım bankacılığına gittim. Farklı dünyaları deneyimledim, inanılmaz şeyler öğrendim ve zamanı gelince evime geri döndüm.

Zarastro Art, geçen yıl kurulan genç bir dijital platform. Ortağınız Burcu Taygun’la birlikte böylesi bir platform oluşturmaya yönelten unsurları öğrenebilir miyiz?

Burcu ile çıkış noktamız şuydu: Eğer sanatçılar ve eserleri, toplum tarafından daha iyi anlaşılır kılınırsa sanat daha çok sevilir, daha fazla kişiye ulaşır. Sanatı takip etmeyenin aslında sanatla bir problemi yok. Anlamadığı için korkuyor, çekiniyor. Zarastro Art hayata geçtikten sonra bu tezimizi hem çevrim içi olarak hem de geçtiğimiz sonbahar Contemporary Istanbul’da yüz yüze tecrübe ettik. İnsanların sanata ve sanatçıya bakış açısı, anladıkça değişiyor; bunu fark ettiklerinde de sanatla yaşamayı, eser almayı gündemlerine alıyorlar. Bir başka konuysa sanata erişim. İzleme anlamında zaten bu bir insan hakkı, ama mülkiyet anlamında da bir ihtiyaç. Çağdaş sanatın yer aldığı galeriler, bir avuç koleksiyoner dışında geniş kitleye ulaşmada yetersiz kalıyor. İnsanlar da sanatsal ve finansal değeri olmayan dekorasyon nesneleri alıp piyasadan uzak duruyorlar. Çağdaş sanatın yaygınlaştırılmasında daha farklı yöntemler uygulanmalı. Koleksiyonerler açısındansa evrenseli tanıma, yeni sanatçılar keşfetme anlamında bir ihtiyaç söz konusu. Sanatın çok renkliliğini anlamanın ve kıymet vermenin yolu, çoğulcu yaklaşımdan geçiyor. Bir iki galeriyi ve birkaç sanatçıyı takip ederek zenginleşemez insan. Biz de bu yüzden keşif sürecini ev rahatlığında ve evrensel anlamda yapabilmenin peşindeyiz.

Özellikle pandemi döneminde sanat ve sanatçılar dijital platformlarda daha çok yer almaya başladı. Her geçen gün büyüyen dijital mecrada Zarastro Art’ı nasıl konumlandırıyorsunuz?

Evet, ama maalesef nitelikli bir artış değil bu. Ya ne olduğu belirsiz işlerin “bırakıldığı” pazar yerleri ya da kalite kontrolün, sağlıklı fiyatlamaların olmadığı müzayede siteleri. Biz meseleye son derece titiz yaklaşıyoruz. Öncelikle hangi coğrafyaya yöneleceğimizi, o ülkenin sanatı ve önemli sanatçıları hakkında aylarca araştırmalar yapıyor, yerel küratörlerle konuşuyor, bize uygun sanatçıları belirliyoruz. Sonra o sanatçıyla çalışmalarını nasıl daha iyi anlatabilir ve sunabiliriz diye birebir çalışıyoruz. Oluşturduğumuz metinler ve sanatçıyla yaptığımız röportajlarla biz aslında bir hikâye anlatıyoruz... Verdiğimiz bedelsiz danışmanlık hizmetleriyle hem satın alma öncesi eser seçimi hem de sonrası eserin nereye yerleştirileceği gibi konularda sanatseverlere destek olmaya çalışıyoruz. Çünkü eğer siz bir eseri salonunuza asıp her gün, farklı ruh hâlleriyle ona bakacaksanız, çocuklarınız onun önünde büyüyecekse, dostlarınızla onun hikâyesini paylaşacaksanız, bu basit bir satış değildir. Aslında biz meseleye etik yaklaşıyoruz ve sanata olan tutkumuzu herkesle paylaşıyoruz.

İnternet sitenizde sanatın tüm bileşenlerini bir araya getirerek bir ekosistem oluşturmayı hedeflediğiniz belirtiliyor…

Ekosistem oluşturmak uzun soluklu bir yolculuk. Henüz bir yaşını doldurmuş olan bir platform olarak Zarastro Art’ı hem sanatçı hem de sanat izleyicisi/alıcısı bakımından hızlı bir şekilde büyüttük. Sanatçı tarafında işimiz son derece kolaylaştı, çünkü sağlam bir altyapımız var artık. Kısaca göz atmaları sanatçıların bizimle çalışmak konusunda hızlıca karar vermelerine yetiyor. Alıcı tarafında, özellikle eğitim konusunda ciddi çaba gösteriyoruz. Sanat dünyasındaki tüm gelişmeleri düzenli olarak haftalık bültenlerle üyelerimize aktarıyoruz. Kurumlarla sanat piyasasıyla ilgili konuşmalar düzenliyoruz. Koleksiyoner olma yolundaki müşterilerimizi sürekli verilerle destekliyoruz. Kısa dönemde hedefimiz her iki tarafta da daha çok insana ulaşmak. Orta ve uzun dönemdeyse, sanatseverle sanatçının birebir etkileşime geçebildiği, sanatseverin de sanat üretimine katkı sağlayabileceği bir “one-stop shop” hâline gelebilmek.

Türkiye’deki sanatçıların sizinki gibi dijital platformlara ilgisi nasıl? Dünyayla kıyaslandığında, Türkiye’de atılması gereken adımlar var mı?

Türkiye’deki sanatçılar da dünyadaki meslektaşları kadar dijital platformlara ilgi duyuyor, çünkü sanatçı için aslolan eserini paylaşabilmektir. Dijital ortamda bunun geniş bir kitleye rahat ve yaratıcı bir biçimde yapılması bu ilgiyi yoğunlaştırıyor. Pandemi sırasında çevrim içi dilimin payı pastada tam iki katına çıktı ve son iki yıl içinde bunun geçici bir durum olmadığı net bir şekilde anlaşıldı. Fiziksel satış yapan aktörlerin dahi sanal odaları benimsemeleri ve NFT’nin yepyeni bir piyasa yaratması gibi faktörler dijital platformları odak noktası hâline getirdi. Türkiye’de zihniyet değişimine ihtiyacımız var. Elbette başta çeşitli enstalasyonlar olmak üzere her işin çevrim içi gösterilmesine olanak yok. Biz de bunun farkındayız. Ancak özellikle koleksiyonerlerin dijital platformlar hakkında bazı ön yargılarını bir kenara bırakmaları gerek. “Birebir görmeden eser satın almam” biçimindeki görüşler, dünyayla kıyaslandığında maalesef Türkiye’de daha fazla. Bunun ne kadar yanlış olduğu konusunda farkındalık yaratmak elbette bizim görevimiz. Bunu da işimizi iyi uygulayarak yaptığımıza inanıyorum.

Son olarak, Zarastro Art’ın, 2023 ajandasında hangi etkinliklerin olduğunu öğrenebilir miyiz?

2023 başında ilk karma sergimizi yaptıktan sonra kürasyon anlamında disiplinimizi, sergileme anlamında ise yaratıcılığımızı kaybetmeden daha fazla sanatçıyı göstermemiz gerektiğini gördük. Bu doğrultuda ilerleyebilmek için özellikle genç sanatçılara yönelik duyulan, bizim de paylaştığımız heyecanın peşinden gittik ve yepyeni bir segment yarattık: New Voices. İftihar ettiğimiz sergi konseptimizi orta ve ileri kariyer sanatçılarla sürdüreceğiz. Öte yandan, izleyici tarafından tüketilmesi daha rahat bir formatta daha fazla sayıda genç sanatçıyı ve ilham veren işlerini göstermeye başlıyoruz. Sergi tarafında ise kültürel anlamda çeşitliliğe verdiğimiz önem ve özenle yönümüzü Türkiye, Finlandiya, Estonya, Azerbaycan ve Gürcistan’dan sonra bu kez İsrail’e çeviriyoruz. İsrail’den çok değerli sanatçılarla yepyeni sergiler üzerinde çalışıyoruz. Uyandırdığımız ilgiyi teknolojiyle destekleyip yaşattığımız deneyimi farklı bir boyuta taşıyabilmek en büyük hedefimiz. Ancak çevrim içi alandaki misyon ve faaliyetlerimizi bütüncül bir yaklaşımla fiziksel olarak da desteklemeyi düşünüyoruz. Dünyanın farklı yerlerinde, başta sanat fuarlarında olmak üzere, platformumuzdaki sanatçıların en çarpıcı işlerinin birebir deneyimlenmesi için çevrim içi olarak ilişki kurduğumuz koleksiyoner ve sanat meraklılarıyla bir araya geleceğiz.

Mezunların kaleminden

ECE OĞUZKAN (UAA’09)

Gökkuşağı ve
Hafif Poyraz

Ece Oğuzkan'ın ilk şiir kitabı “Gökkuşağı ve Hafif Poyraz”, Şiirden Yayınları tarafından basıldı. Kitabın tanıtım yazısında Oğuzkan’ın üretimiyle ilgili şu sözlere yer verildi: “İç dökümcü bir şiiri var Ece Oğuzkan’ın. Bu sebeple oldukça samimi, doğal ve hayata doğrudan gönderme yapan şiirler yazıyor. Hayat onda yüreğin bir uzantısı. Şiir ise bu yüreğin sesi. Dünyaya ses bırakmak istiyor, gezdiği yerlerden izlenimleri, aşkı, dünyanın politik hâline itirazları bu sese dahil elbette. Hayat buram buram koksun, nabzı atsın istiyor şiirinde.”

ECE AYTAN (TAC’24)

Narayana’nın Pusulası

Tarsus Amerikan Kolejindeki eğitimine hâlen devam eden Ece Aytan, yazın hayatına erken yaşta adım attı ve ilk kitabı “Narayana’nın Pusulası” Tilki Kitap tarafından okura sunuldu. Bilimkurgu türündeki kitap, merkezine Gliese Yıldızı’nın oluşturduğu sistemde yer alan 518C Gezegeni’nde yaşanan olayları alıyor. Bilinen tüm diğer gezegenlerden daha özel niteliklere sahip bu gezegenin zamanla değişip dönüşmesi, tabir yerindeyse çürümeye başlaması karşısında genç bir adamın, Kruz Mu’nun çabası anlatılıyor.

HÜSEYİN ÖCAL (TAC’83)

Dijital Bankalar

Teknoloji hızla ilerliyor ve her sektör gibi bankacılık da bu ilerlemenin etkisiyle değişip dönüşüyor. İstanbul Gelişim Üniversitesi İktisadi İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesinde öğretim üyesi olarak görev alan Dr. Hüseyin Öcal da “Dijital Bankalar” adlı kitabında bu gelişim ve değişimin bankalar üzerindeki etkisini anlatıyor. Türkiye’de henüz uygulaması bulunmayan saf internet bankacılığı iş modelini tanıtmak, söz konusu bankaların güçlü ve gelişmeye açık alanlarını irdelemek amacıyla yazılan kitap, Akademisyen Kitapevi tarafından basılarak meraklısına sunuldu.

HÜSEYİN SUNGUR (TAC’74)

Rüzgârdaki Sancı

“Ahşap ile Halleri”, “Tarsus İsyan Aşkım Benim”, “Kör Ayna”, “Divaneliklerim” adlı kitaplarından tanıdığımız Hüseyin Sungur, 2023 yılının ilk aylarında yeni kitabıyla sesleniyor okurlarına: “Rüzgardaki Sancı”. Mühür Kitaplığı tarafından basılan eserin tanıtım bülteninde şairin kısa bir şiirine yer veriliyor: “Bir gün geldi / Ve her gün yalandan kırıldı / Kentler ki bunaldığımız / Bitmeyen ağır aksak çığlık”.

MEHMET NEŞŞAR (TAC’69)

Kendine Özgü Uyumsuzluk Anıları ve Gölgeleri

Mehmet Neşşar, içinde neredeyse 60 yıl önce mezun olduğu Tarsus Amerikan Kolejindeki anılarının da yer aldığı “Kendine Özgü Uyumsuzluk Anıları ve Gölgeleri” adlı kitabını yayınladı. Eylül ayında Ritim Sanat Yayınları tarafından basılan kitap 55 yaşında aniden ve tamamen yalnız kalmış bir erkeğin kendisine yeni bir yaşam kurma sürecini ve bu süreçteki dönüşümünü gerçek deneyimlerden ve psikoanalitik çağrışımlardan yola çıkarak anlatıyor. Tanıtım yazısında kitabın kadın-erkek sorunlarına değişik bir bakışla yaklaştığına ve son tahlilde erkeğin içerisindeki kadını keşfedip özgür bırakmasına varan bir örgüsü olduğuna dikkat çekiliyor.

OKTAY BORA YAĞIZ (TAC’61)

Yönetim Yapmaktan Yönetim Satmaya

Oktay Bora Yağız, “Yönetim Yapmaktan Yönetim Satmaya” ana başlığı altında iki kitap birden yayınladı: “Kurumsal Olgunluk Eğrisi” ve “Anlamlı Ayrıntılara Ödünsüz Özen Göstermek”. “Kurumsal Olgunluk Eğrisi”, insanın yaşam eğrisiyle kurumların yaşam eğrisi arasındaki geometrik benzerliği işleyerek bu benzerliği özgün bir kuramsal bütünlüğe taşıyor. “Anlamlı Ayrıntılara Ödünsüz Özen Göstermek” ise ele aldığı konular nedeniyle yaygın bir okuyucu kesimine sesleniyor. Yazar bu kitleyi, “işini yönetmede başarının mutluluğunu, yaşamını yönetmede mutluluğun başarısını” arayanlar olarak tanımlıyor.

DEFNE ONGUN MÜMİNOĞLU

(TAC’89)

Merhaba! Ben Uzunbacak

Defne Ongun Müminoğlu’nun “Merhaba! Ben Uzunbacak” adlı yeni çocuk kitabı, Artemis Yayınları tarafından basıldı. Bağımsız ve tarafsız çevre platformu “Birds of Alaçatı / Alaçatı Kuşları”nın kurucusu Serap Yurdaer Erboy’un alandaki gözlemleri ve çektiği kuş fotoğraflarının bütünleştirmesi kitabın içeriğinin oluşmasına ilham verdi. Gülşah Alçın Özek’in çizimlerini yaptığı, büyüklerin de ilgiyle okuyabileceği kitap, sulak alanlar ve içinde barındırdıkları yaşam döngüsünü tanımayı, bununla birlikte aksiyon dolu bir hikâyenin eşliğinde bu alanların karşı karşıya kaldığı tehlikeler konusunda okurları bilinçlendirmeyi hedefliyor.

DR. OĞUZ DEMİRSOY (TAC’74)

En Önemli İlişki

Dr. Oğuz Demirsoy’un yeni kitabı “En Önemli İlişki”, Su Yayınevi tarafından okura sunuldu. Kitabın tanıtım bülteninde, grup sohbetlerinde veya yaşam koçluğu yaptığı kişilere, “en önemli ilişki, kiminle olan ilişkidir” diye sorduğunu belirten yazar, bu soruya çoğunlukla “eşim, sevgilim, ebeveynlerim, kardeşlerim, çocuklarım…” yanıtını aldığını söylüyor ve ekliyor: “Bu yanıtlarda, farkında olmadan unuttuğumuz, yukarıdakilerden çok daha önemli ve tüm diğer ilişkilerimizi de dönüştürecek bir şey var. İşte okuyacağınız bu kitapta onu bulacaksınız ve yaşamınız dönüşecek!”

HİLAL S. YILMAZ (ACI’91)

Amerikan Sinema ve Televizyonunda Müslüman Algısı

Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Sanat Kuramları Anabilim Dalı Başkanı olan Prof. Hilal S. Yılmaz, Doruk Yayınlarından çıkan “Amerikan Sinema ve Televizyonunda Müslüman Algısı” adlı kitabında dikkatleri ilginç bir konuya çekiyor. Soğuk Savaş sonrasında artan, ama 11 Eylül sonrasında iyice doruğa çıkan Müslüman ve İslam karşıtlığının sinema ve televizyon yapımları aracılığıyla nasıl beslendiğinin ele alındığı kitapta yazar, Platon’un ünlü bir sözünü tüm okurlara hatırlatıyor: “Hikâyeleri anlatanlar aynı zamanda toplumu da yönetirler.”

ELİF KOPARAL (ACI’91)

İonialılar – Ege Kıyılarının Bilge Sakinleri

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Arkeoloji Bölümünde öğretim üyesi olan ve Urla’da bulunan Klazomenai kazısının Başkan Yardımcısı görevini sürdüren Elif Koparal, mesleki alanda elde ettiği deneyimi “İonialılar – Ege Kıyılarının Bilge Sakinleri” adını verdiği kitapla geniş kitlelerle paylaşıyor. Koparal’ın Yaşar Ersoy ile birlikte hazırladığı kitap, Ege’nin Anadolu kıyılarında yaşayan; kuzeyde Phokaia’dan güneyde Miletos’a kadar uzanan bölgede ve hemen karşısındaki Samos ve Khios adalarında 12 kent kuran İonialıların bu topraklara ve Yunan kültürüne katkılarını anlatıyor.

BANU DAĞISTAN (ACI’98)

Benzer Kuşlar Birlikte Uçar

Dergimiz için yaptığı söyleşilerden tanıdığımız Banu Dağıstan'ın ilk kitabı okurlarla buluştu. İlginç kurgusuyla “Benzer Kuşlar Birlikte Uçar” adındaki kitap, Doğan Novus tarafından yayımlandı. Kitap, neredeyse tüm canlıların benzerleriyle birlikte yaşadığını, benzer hisleri yaşayanların bu gezegende kendilerini yalnız hissetmemesi gerektiğini anlatıyor. Tanıtımında söyle deniyor: “Kıskançlık, dedikodu, uzun yaşamak ve güzellik gibi hepimizin hayatındaki meseleleri ele alırken dergicilik tecrübesinden, iletişimci gözünden ve yıllardır biriktirdiği arşivinden faydalandı. Bazı duyguları anlatmak için Türkçe’de karşılığı olmayan başka dildeki sözcüklerden yardım aldı. Her kelimeyi doğru hisle eşleştirmeye ve doğru yere yerleştirmeye çalıştı. Kitabın varoluş amacı da böyle ortaya çıktı. Uzun yaşamanın sırlarından dedikodu yapmanın faydalarına, Fransız stili çocuk yetiştirmekten hayatı Japonlar gibi inceliklerle geçirmeye, kıskançlığın iyi taraflarından güzelliğin etki alanına kadar değişik konularda, başka dillerdeki kelimelerin izinden, yaşanmış ilginç hikâyeler okumak istediğin bir zamanda, kıs telefonunun sesini, kapat kendini dış dünyaya. Rastgele bir sayfayı aç ve okumaya başla.” 'Vemödalen' gibi yazarı da etkileyen kelimelerle kendinizi keşfedebilirsiniz.

OKTAY İŞCEN (TAC’45)

Emekli Büyükelçi ve SEV Onursal Mütevelli Heyeti Üyesi Oktay İşcen, 19 Mart 2023 tarihinde vefat etti. Oktay İşcen, TAC’den mezun olduktan sonra Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinden 1949 yılında mezun oldu. Aynı yıl Dışişleri Bakanlığında göreve başladı. Uzun yıllar Dışişleri Bakanlığına bağlı birimlerde görev alarak, Müsteşar Yardımcılığı, Yugoslavya/Sırbistan, Hindistan, Almanya gibi ülkelerde büyükelçilik yaptı. 1992 yılında emekli olana kadar Dışişlerinde işinin ehli Türk diplomatlarının en iyi temsilcilerinden biri oldu. Ailesine ve tüm sevenlerine başsağlığı diliyoruz.

YILMAZ PODA (TAC’49)

SEV’in ilk Yönetim Kurulu Başkanı Yılmaz Poda, 10 Ocak 2023 tarihinde vefat etti. Sağlık ve Eğitim Vakfının ilk Mütevelli Heyeti Başkanı, Kurucu Yönetim Kurulu Üyesi olan Yılmaz Poda, 1974-1994 yılları arasında SEV Yönetim Kurulu Başkanlığı ve 1987-1994 yılları arasında da SEV Mütevelli Heyeti Başkanlığı görevini yürütmüştü. Özellikle Amerikan Bord Heyeti üyeleri ve mirasçıları üzerinde bulunan karmaşık durumdaki gayrimenkullerin SEV’e devri sürecinde Av. Ömer Köprülü ile uzun ve zorlu çalışmaları yılmadan yürüterek büyük emek vermişti. Yılmaz Poda, basın yayın sektöründeki çalışmalarının ardından kurucusu olduğu Remivac şirketiyle başarılı ticari faaliyetlerde bulundu. SEV Daimî Mütevelli Heyeti Üyesi olan Yılmaz Poda’ya SEV’in kuruluşundaki emekleri için minnettarlığımızı sunuyor, ailesine ve tüm sevenlerine başsağlığı diliyoruz.

PROF. DR. AHMET N. KOÇ (TAC'51)

Boğaziçi Üniversitesinin iz bırakan öğretim üyelerinden SEV Daimî Mütevelli Heyeti Üyesi Prof. Dr. Ahmet Niyazi Koç, 24 Mart’ta vefat etti. Koç, TAC’nin ardından eğitimine ekonomi alanında devam etti. Robert Kolej Yüksek Okulunda öğretim görevlisi olarak çalıştı, okulun Boğaziçi Üniversitesine dönüşümünde önemli görevler üstlendi. Aynı üniversitede 1985-1991 yılları arasında dekanlık görevini yürüttü. Uzun yıllar boyunca Boğaziçi Üniversitesinin çeşitli akademik ve idari kademelerinde üstün hizmetlerde bulundu, üniversitenin kurullarında ve senatosunda çalıştı. Türkiye’de reklam ve pazarlama alanında birçok öğrenci yetiştirerek bu alanın öncü akademisyenleri arasında yer aldı. SEV’in birçok Mütevelli Heyeti Üyesi, kendisinin öğrencisi olmuştur. SEV’in 1970’li yıllarda ilk kurumsallaşma çalışmalarından olan Task Force ekibinde yer aldı. SEV Mütevelli Heyeti Üyesi Prof. Dr. Ahmet Niyazi Koç’un vefatı dolayısıyla ailesine, öğrencilerine ve tüm sevenlerine başsağlığı diliyoruz.

HASAN GÜLEŞÇİ (TAC’56)

Türkiye iş dünyasının duayenlerinden ve SEV Mütevelli Heyeti Üyesi Hasan Güleşçi, 31 Aralık 2022 tarihinde vefat etti. Hasan Güleşçi, TAC’den mezuniyetinin ardından Manchester’da (İngiltere) tekstil makineleri üzerine eğitim gördü. Sabancı Grubu şirketlerinden Bossa’da kariyerine başladı. Sabancı Holding’in ilk Genel Koordinatörü ve CEO’su olarak 1985 yılından 2000 yılına kadar görev yaptı. Grubun birçok yerel ve uluslararası girişimlerine liderlik eden Hasan Güleşçi, emekliliğinin ardından Bodrum’a yerleşti. 1974 yılında SEV Yönetim Kurulu üyesi olarak görev yapan Hasan Güleşçi 1987 yılında ilk SEV Mütevelli Heyeti üyeleri arasında yer aldı. SEV Daimî Mütevelli Heyeti Üyesi olan Hasan Güleşçi’nin ailesine ve tüm sevenlerine başsağlığı diliyoruz.

AV. SEMA GÖKÇEN (ACI’61)

SEV’in 1987 yılında resmen faaliyete geçen ilk Mütevelli Heyetinde görev alan ve yönetim kurulu üyesi olan Av. Sema Gökçen, 12 Ocak 2023 tarihinde vefat etti. 1987’deki Heyette, başkanlığı Yılmaz Poda üstlenirken diğer ilk Mütevelli Heyeti Üyeleri, Müjde Tekil, Oktay Erkal, Hasan Güleşçi, Sema Gökçen, Canan Karatay, Seha Sadıklar ve Mustafa Aysan’dan oluşuyordu. SEV’in kuruluşunun ilk yıllarından itibaren emeği geçen, uzun yıllar ACI’da ve SEV’de gönüllü olarak çalışan SEV Daimî Mütevelli Heyeti Üyesi Av. Sema Gökçen’in vefatından dolayı derin üzüntülerimizi belirtiyor, ailesine ve tüm sevenlerine başsağlığı diliyoruz.